Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 117

UmsagniT um bœkur
ar flytja út korn á fyrra hluta 14. aldar.
Hins vegar virðist vera lítill samgangur
milli Grænlands og íslands, úr því að kem-
ur fram á 13. öld, og eftir að Svarti dauði
herjaði Noreg, urðu Grænlandssiglingar
þaðan næsta stopular. Það var örlagaríkt,
að einmitt um þær mundir taka Skrælingj-
ar að sækja á byggðir Grænlendinga. Þeir
virðast einangrast, þegar sambandið við
Evrópu varð þeim menningarleg nauðsyn.
G. J. telur, að versnandi veðurfar á 13. og
14. öld hafi valdið miklu um það, að Græn-
lendingar hurfu úr tölu þjóða. Þessi kenn-
ing hvílir ekki á nægilega traustum grunni.
Almennt mun taliö, að veðurfar hafi kólnað
lítils háttar um norðurhvel jarðar eftir 1200
(kólnunin hófst í lok bronsaldar og náði há-
marki á íslandi á tímabilinu 1740—1840),
en tölumar, sem G. J. birtir um hitamun
á Grænlandi, eru mjög vafasamar.
Nýjustu rannsóknir á íslandi, Páls Berg-
þórssonar veðurfræðings m. a., benda til
þess, að þar hafi síðustu árin verið einhver
þau mildustu í sögu þjóöarinnar frá því á
þjóðveldisöld (930—1262). Um 1200 kólnar
nokkuð í ári, og helzt það ktddaskeið fram
eftir 14. öld (kuldaskeiðið fyrra). Þá verð-
ur mildari veðrátta til loka 16. aldar, en
harðindaskeiðið síðara hefst, („The Little
Ice Age“), en það helzt til loka 19. aldar.
Meðalhita á kuldaskeiðinu síðara telur Páll
um 1,4° C lægri en á tímabilinu 1930—’60,
en um 1,6° C lægri á meðan kaldast var
(1740—1840).! Fullyrðing G. J. á bls. 57
um það, að á Suður-Grænlandi hafi meðal-
hiti ársins á tímabilinu 1000—1200 verið
um 2°C til 4°C hærri en í dag, virðist ekki
hafa við rök að styðjast. Síðar á sömu síðu
segir hann, að „Litla ísöldin" hafi gengið
í garð í Evrópu um 1430, en það skeið
hefst um 150 árum síðar. (Sjá m. a. D. J.
! Heimild mín er handrit að fyrirlestri,
sem Páll flutti á Conference on the Climate
of the Uth and 16th Centuries, júní 1962.
Schove: European Temperatures A. D.
1500—1950; Quarterly Journal of the Royal
Meteorological Society 1949, bls. 175—79).
Oll tölfræði um hitastig á liðnum öldum
hvílir á líkum og er fremur afstæð en alger.
Lauge Koch hefur manna lengst unnið að
náttúrufræðilegum rannsóknum á Grænlandi
og fjallar um Grænlandsísinn í bókinni The
East Greenland Ice, Meddelelser fra Grön-
land, b. 130, 1945. Ályktanir hans um enda-
lok hinna fornu Grænlendinga eru þungar
á metum, en hann telur, að Grænlendingar
fomu hafi ekki fallið sökum versnandi veð-
urfars, lækkunar á meðalhita ársins; senni-
lega hefur valdið meiru samgönguleysi við
Evrópu og sókn Eskimóa að norðan (bls.
349; G. J. bls. 56, neðanmáls).
G. J. bendir réttilega á, að það hafi ekki
verið jafnmikið ísrek á Grænlandshafi á
víkingaöld eins og um 1200, en íslaust var
þar ekki, og ströndin var óbyggileg. Það
sannar m. a. sögnin um Snæbjörn galta og
landnám Eiríks rauða.
G. J. segir réttilega, að ísland hafi legið
á mörkum hins byggilega heims, en það er
vafasamt að setja Grænland sem heild hand-
an þeirra marka. Austur-Grænland var og
er óbyggilegt, en Suðvestur-Grænland virð-
ist aldrei hafa verið verra til búskapar en
Vestfirðimir á íslandi. Við vitum ekki bet-
ur en Grænlendingar í Eystribyggð hafi lif-
að sæmilega af fyrra kuldaskeiðið (14. öld)
og allt hafi verið með felldu hjá þeim um
1400. Á 15. öld batnar í ári, en þjóðin
hverfur úr sögunni, áður en kuldaskeiðið
síðara hefst um 1600. Vestribyggð, héraðið
kringum Godtháb, leggst hins vegar í eyði
um miðja 14. öld, þ. e. á fyrra kuldaskeið-
inu. Heimildir gefa i skyn, að Skrælingjar
hafi eytt byggðinni, eins og G. J. bendir á.
Kaflinn um endalok Grænlandsbyggðar,
bls. 60 til 75, er með beztu hlutum bókar-
innar. Eystribyggðar biðu svipuð örlög um
150 ámm síðar. Skrælingjar sóttu suður á
107