Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 17

Halldór Laxness
Persónulegar mmnisgreinar nm
skáldsögur og leikrit
(Greinin er í þessari mynd nokkru nær uppkastinu en sú sem prentuð hefur
verið víða erlendis í blöðum og tímaritum eftir enskum texta mínum. Þess-
ar athuganir voru færðar í letur að tilhlutan Literatúrnaja Gaseta í Moskvu
og prentaðar þar í júlí síðastliðnum).
Talsverður tími hefur farið í það
fyrir mér að setja skáldsögur
saman, svo ég komst ekki hjá því að
fá dálitla sj álfsreynslu af þessum
miðli. Ég reyndi að gera það sem ég
gat úr því sem mér virtust höfuðkost-
ir þessa forms, sumum að minsta
kosti. Einn þeirra og sá sem mér hef-
ur einlægt fundist nokkuð mikilvæg-
ur, ef ekki aðalundirstaða þess, það
er annálseðlið: höfundurinn læst
vera að umbreyta liðnum atburðum í
skrifaða frásögn, hreyta mannlegum
staðreyndum í bók. Hann fyllir bók
að dæmi sagnfræðíngs með fólki og
atburðum. Óþarft er að taka fram að
sagnaritun til forna var starfsemi sem
liggur fjarri sagnfræði einsog nú tíðk-
ast; mörkin milli staðreyndar og sögu
færast úr stað eftir því sem tímar líða.
Þó hygg ég að sagnfræði áður fyr
hafi átt fleira sammerkt við skáld-
sagnagerð vorra tíma heldur en við
nútíma sagnfræði; ég á við að Þúky-
dídes sé fjarskyldari nútíma sagn-
fræði en nútíma skáldsögu. Þeir sem
sömdu Íslendíngasögur voru gæddir
hæfileikum til að koma heimssögu-
legum veruleika fyrir með fáum og
einföldum orðum í litlu dæmi. Þeir
kunnu að draga upp myndir sem út-
heimtust til æsilegrar frásögu, oft af
mönnum sem einginn kannast við
annarsstaðar frá, úr marklitlum pláss-
um. Þeir voru varkárir í notkun með-
ala sem meðal annars lýsti sér í því að
fullyrða altaf minna en efni stóðu til.
Þúngi frásagnarinnar skapaðist ekki
af hæð raddarinnar, heldur temprun
tilfinníngarinnar og aga hugarins.
Vér íslendíngar eigum bágt með að
gera oss grein fyrir þeirri afturför í
mentun — eða úrættun heilans — sem
orðið hefur með oss á þeim tíma sem
liðinn er síðan stíll Íslendíngasagna
varð fullþroska. Frammúr þrettándu-
aldarskóla okkar í bókmentum hafa
fáir seinni höfundar komist, hvort
heldur er í sagnaritun eða skáldsagna-
gerð, þó Íslendíngasögur séu víst
hvorugt ef í hart fer. Frásagnarlist
fornra meistara sem töldu sig vera að
7