Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 22

Tímarit Máls og menningar
á Lukács. Það eru ekki sízt kynni hans af ritum þeirra, og þeim persónulega,
sem gera honum kleift að taka stökkið frá huglægri, súbjektífri hughyggju
til hlutlægrar, objektífrar.
Lukács tekur að birta bókmenntagagnrýni strax 1903, þá átján ára gamall.
Hann varð snemma afkastamikill rithöfundur, og 1909 kom út eftir hann á
ungversku tveggja hinda verk um sögu nútímaleikritunar, og árið eftir lítil
bók um kerfiskönnun bókmenntasögunnar. Þessi verk hafa aldrei verið þýdd,
nema stuttir kaflar úr því fyrra. Árið 1911 kom svo á þýzku „Die Seele und
die Formen“, safn ritgerða frá árunum á undan, m. a. um Sören Kierkegaard
og Regínu Olsen, Stefan George, Novalis, Theodor Storm og Paul Ernst.
í Heidelberg hafði Lukács komizt í kynni við Stefan George og kunningja
hans. Þessi klika var að vísu gagnrýnin á ríkjandi borgarastétt Þýzkalands,
en bakvið þá gagnrýni lá ekki samkennd með verkalýðnum, heldur róman-
tískur andkapítalismi aðalsins, foringj adýrkun og þjóðernisrembingur. Skoð-
anir þessara manna á listinni setja svip sinn á „Die Seele und die Formen“.
Listamaðurinn svífur yfir veruleikanum einsog goðborin vera, samtímis sem
hinn eini sanni veruleiki á sér aðeins bólfestu í huga listamannsins. Vísindin
fjalla um staðreyndir og samband þeirra, um innihaldið. Listin er ekki vís-
indi, listin fjallar því ekki um innihaldið, heldur formið. Og formið er örlög
sem listamaðurinn getur ekki umflúið og engin ástæða er til að umflýja, því
það er formið sem gerir hverjum sönnum listamanni kleift að skynja veru-
leikann á skapandi hátt. 0. s. frv. Þó örlar í þessari bók á hugmyndum sem
síðar áttu eftir að verða undirstaða í könnun Lukácsar á þeim áhrifum sem
„þýzki vesaldómurinn“ hafði á klassískar og rómantískar hókmenntir þjóð-
verja. En í heild sinni er bókin fremur átakanleg ef hún er borin saman við
það sem Lukács skrifaði síðar. Það er því ekkert eins skiljanlegt og að hon-
um skuli gremjast þegar borgaralegir gagnrýnendur af verra taginu taka
að ausa á hana lofi og útnefna hana sem það hezta er hann hafi nokkurntíma
skrifað.
Það er mikill munur á „Die Seele und die Formen“ og næstu bók, „Die
Theorie des Romans“. Sú bók kom ekki út fyrren 1920, en er skrifuð 1914—
15 og birtist upphaflega í tímariti 1916. Dulrænan er horfin, hughyggjan
orðin hlutlæg og formhugtakið annað en huglægnin ein. Allsstaðar skín í
gegn andstaða gegn kapítalismanum, en hún er þó fyrst og fremst af fagur-
fræðilegum toga. Það lífvænlega hjá Hegel setur meira mark á þessa bók en
þær fyrri: Lukács beitir hér díalektíkinni sem skapandi aðferð til hugsunar.
Höfuðgildi bókarinnar er fólgið í samanburði á kviðum Hómers og skáld-
212