Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Page 33

Georg Lukács og hnignun raunsceisins
hvor um sig hefur neytt síns. En smámsaman er tekið að framleiða afurðir í
því skyni einu að selja þær. Vöruframleiðslan er hafin. Og með vörufram-
leiðslunni myndast markaðurinn, því vörunum þarf að dreifa.
Forsenda vöruframleiðslu og markaðs er því samfélagsleg verkaskipting.
Sumir framleiða afurðir sem aðrir framleiða ekki. Því meiri sem verkaskipt-
ingin er, þeim mun meiri verður vöruframleiðslan. Og því meiri sem vöru-
framleiðslan er, þeim mun stærri og víðtækari verður markaðurinn. Orsaka-
sambandið er þó ekki alltaf svona einfalt, markaðurinn getur haft áhrif á
vöruframleiðsluna og vöruframleiðslan á verkaskiptinguna. Þessir þrír þætt-
ir, verkaskiptingin, vöruframleiðslan og markaðurinn samtvinnast og mynda
ásamt eignaskiptingunni efnahagslegan grundvöll hins kapítalíska þjóðfélags.
Þessir þættir voru þó til bæði í fornaldarsamfélaginu og lénsskipulaginu, en
það er ekki fyrr en við sigur borgarastéttarinnar yfir lénsaðlinum, við til-
komu kapítalismans, að þeir setja verulegt mark á samfélagsheildina og
verða áþreifanlegur veruleiki í lífi hvers einasta manns. Og það sem skiptir
ekki hvað minnstu máli: þeir vaxa mönnum yfir höfuð og láta ekki að stjórn.
Maður sem framleiðir gagnhluti, þ. e. hluti sem hafa eingöngu notagildi,
slitnar aldrei úr tengslum við afurðir sínar. Vinna hans og neyzla eru nátengd.
Tilgangur vinnunnar er augljós, hann miðast við þarfir mannsins sjálfs. Af-
urðir hans eru sjálfsagðir og hversdagslegir hlutir. En um leið og hann tek-
ur að framleiða fyrir aðra, um leið og gagnhlutir hans verða að vörum, slitn-
ar hann úr tengslum við afurðir sínar og þá vinnu sem í þeim er fólgin. En
ekki nóg með það: afurð hans sem vara tekur á sig annað form en hún hafði
sem venjulegur og skynjanlegur gagnhlutur, hún öðlast í hug mannsins á-
kveðið dulareðli, verður leyndardómsfull, þó hún haldi að sjálfsögðu áfram
að vera áþreifanleg.
011 vinna sem framkvæmd er við vöruframleiðslu er samfélagsleg, þ. e. a. s.
til að framleiða ákveðna vöru þarf fjöldi fólks að leggja hönd á plóginn, jafn-
vel þúsundir manna í mörgum löndum. En raunverulegt samfélagseðli þess-
arar vinnu verður mönnum þó sjaldnast ljóst. Og þegar afurðir eru komnar
á markað verða þær yfirleitt nauðsynlegar vörur fyrir samfélagið sem heild.
Einnig samfélagseðli vörunnar verður mönnum sjaldnast Ijóst. Sjómaður-
inn er ekki einungis án tengsla við skipasmiðinn og framleiðendur veiðarfæra,
hann veiðir einnig fisk fyrir ópersónulegan markað, ekki fyrir sjálfan sig eða
einhvern ákveðinn viðskiptavin. Bein tengsl milli framleiðslu og neyzlu eru
ekki lengur til. Gildi vinnunnar verður í huga sjómannsins fyrst og fremst
gildi fisksins sem vöru. Þannig verður lífræn vinna hans hlutkennd. En ekki
223