Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Síða 34

Tímarit Máls og menningar
einungis vinna hans, samband hans við neytandann (annað fólk) verður líka
hlutkennt, svo og tengsl hans við heildarvinnu samfélagsins. Marx lýsir þessu
þannig:
„Leyndardómurinn við vöruformið felst semsé einfaldlega í því, að það
endurspeglar mönnum samfélagseðli þeirra eigin vinnu sem hlutkennt eðli
vinnuafurðanna sjálfra, sem samfélagslegra náttúrueiginleika þessara hluta.
Þessvegna endurspeglar það einnig samfélagsafstæður framleiðendanna til
heildarvinnu sem raunverulegar samfélagsafstæður milli hluta en ekki þeirra
sjálfra. Við þennan rugling verða vinnuafurðirnar vörur, þ. e. yfirskilvitlegir
en þó áþreifanlegir eða samfélagslegir hlutir ... Það er ... hin ákveðna sam-
félagsafstæða mannanna sjálfra sem verður hér í þeirra eigin huga að fjar-
stæðukenndri afstæðu milli hluta.“
Þegar maðurinn slitnar úr tengslum við afurðir sínar, þegar afurðir hans
verða vörur, stendur hann ekki einungis andspænis vinnu sinni sem hlutbund-
inni, hún hefur auk þess öðlazt „líf“ sem hann hefur engin áhrif á. Hún hlít-
ir lögmálum sem hann stendur oftast máttvana gegn, lögmálum markaðsins.
Þannig verður það varan, og þarafleiðandi einnig sú vinna sem í henni ligg-
ur, sem oftar drottnar yfir manninum en maðurinn yfir vörunni og sinni eigin
vinnu. Þegar stólar smiðsins eru komnir á markað, orðnir að vörum, er valdi
hans yfir framkvæmdri vinnu lokið. En markaðurinn, dreifingarkerfi vöru-
magnsins, getur náð valdi yfir honum. Hann getur neytt hann til að breyta
um vinnuaðferðir, liann getur neytt hann til að vinna meira eða minna en
hann sjálfur vill, hann getur jafnvel neytt hann til að hætta að smíða stóla.
Smiðurinn getur vissulega kynnt sér markaðinn og lögmál hans og dregið af
því hagnýta þekkingu, en þessi lögmál verða eftir sem áður óhagganleg í öll-
um meginatriðum, og ekki aðeins það: þau verða í huga hans sjálfstæð öfl
sem mannlegur máttur fær ekki stýrt. Við segjum að verðið hækki og lækki,
eins og það væri ekki hækkað og lækkað af mönnum, heldur einsog það hefði
eigið líf. Við tölum um verðfall og verðhrun, einsog þessi fyrirbæri væru nátt-
úruhamfarir sem ekkert væri við að gera. Við tölum um verðbólguna einsog
hún væri óargadýr. Og við tölum um markaðssveiflur, einsog þær væru
tiktúrur af allt öðrum toga en mannavöldum. Markaðurinn verður ekki
aðeins sjálfstætt afl, lieldur líka máttugt og manninum andstætt. Höfuðþátt-
ur markaðsins er varan. Það er því varan sem tekur að drottna yfir fram-
leiðandanum, en ekki framleiðandinn yfir vörunni. Það eru hlutirnir sem
verða manninum yfirsterkari.
Þennan „töframátt“ vörunnar, sem setur mark sitt á allt sem varan kemst
224