Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Page 51

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
þætt og enginn einn þáttur þeirra útilokar annan. Ef Lukács á að njóta rétt-
lætis er því nauðsynlegt að taka alla þætti með í reikninginn. Og ef einhverj-
um finnst nauðsynlegt að setja á hann stimpil verða þeir að vera ærið marg-
ir. Lukács verður ekki afgreiddur með einu orði eða tveimur.
Hér verður Lukács ekki látinn njóta réttlætis. Það stafar þó ekki af illvilja
mínum, heldur af því að réttlát kynning á bókmenntaskoðunum hans yrði
alltof umfangsmikil, hún myndi sprengja ramma þessarar greinar. Einsog
áður segir er tilgangur minn ekki sá einn að gefa íslenzkum lesendum nasa-
þef af Lukácsi og skoðunum hans, heldur líka — og ekki síður — sá að bregða
ljóstýru yfir stöðu bókmennta í því kapítalíska skipulagi sem við lifum ennþá
í. Hér verður aðeins gerð yfirborðsgrein fyrir nokkru af því sem ég álít veiga-
mestu þættina í verkum Lukácsar og höfuðáherzla lögð á það sem skýrt gæti
bókmenntaþróun síðustu áratuga.
í augum Lukácsar er listin eitt af meiriháttar tælcjum mannsins í glímu
hans við raunveruleikann. Og raunveruleikinn er díalektísk verund mannsins í
náttúrunni. Listin endurspeglar raunveruleikann, hún er afmynd hans, eftir-
líking og endurskin. En hún endurspeglar hann ekki einsog ljósmynd. Því
það er ekki aðeins að raunveruleikinn verki á skynjun mannsins, heldur bregzt
skynjunin líka við þessum áhrifum raunveruleikans á ákveðinn hátt, einkum
með því að velja og hafna, greina kjarna frá hismi. Þegar við skynjum eitt-
hvað er afmyndin ekki sú sama og frummyndin; afmynd og frummynd geta
j afnvel verið mj ög ólíkar. En listin endurspeglar ekki aðeins hlutveruleikann,
hún getur líka endurspeglað huglægan veruleika og gerir það alltaf að ein-
hverju leyti; því er einungis við að bæta að huglægur veruleiki á rætur sínar
í hlutveruleikanum.
Lukács hefur mjög verið gagnrýndur -— og oft óréttilega — fyrir að inn-
lima þekkingarkenningu Leníns í estetík sína. Þó þessi kenning sé langt frá
því að vera sú fullkomnun sem margir sovétmenn hafa talið hana, þá koma
gallar hennar ekki að teljandi sök í estetík Lukácsar. Og með því að nota
hugtök þessarar kenningar leggur Lukács áherzlu á að sérhvert listaverk feli
í sér vitneskju um raunveruleikann. Og með því að segja að sérhvert lista-
verk sé afmynd raunveruleikans, leggur Lukács áherzlu á að það sé viðbragð
mannsins við umheiminum. Þetta eru tveir undirstöðuþættir í estetík Lukács-
ar. Af þeim leiðir hann þann þriðja, að form og innihald sé óaðskiljanlegt.
Að líta eingöngu á form listaverks sé að sniðganga aðra þætti þess. Að skapa
eitthvað sem er eingöngu form, sé ekki að skapa listaverk.
Sérhvert listaverk er skapað af ákveðnum manni (eða mönnum) á ákveðn-
16 tmm 241