Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 52

Tímarit Máls og menningar
um tíma við ákveðnar aðstæður. Það speglar því að meira eða minna leyti
það þróunarstig í sögu mannkynsins sem það hefur orðið til á. Það felur í
sér sögulegan vitnisburð um uppruna sinn. List er því m. a. tæki til þekk-
ingar. „Söguvísindin (Lukács á hér við marxismann) leggja grundvöll að
sögulegri vitund okkar; listin vekur sögulega sjálfsvitund okkar og heldur
henni vakandi.“ Lukács segir hvað eftir annað að gildi mikilla bókmennta
sé m. a. fólgið í því að þær varðveita lifandi minningar mannkynsins um
sjálft sig, á svipaðan hátt og bernskuminningar einstaklingsins varðveita for-
tíð hans. Eins getur nútímalist aukið sjálfsþekkingu manna og skilning þeirra
á samtímanum. 011 list — og bókmenntir ekki sízt — hefur ákveðið þekkingar-
hlutverk. Og hún er því sannari því betur sem hún rækir þetta hlutverk. Hún
er því sannari, því betur sem henni tekst að endurspegla raunveruleikann á
lífrænan hátt. En öll list hefur annað hlutverk, náskylt og samtengt þessu.
Lukács greinir á milli lista og vísinda m. a. með því að sýna frammá vakn-
ingareðli listarinnar. List vekur tilfinningar, geðhrif, ástríður o. fl. List hefur
áhrif. Lukács neitar því ekki að list geti haft praktísk áhrif eða geti verið
sköpuð með slík áhrif í huga. En hann neitar því að öll list verði að hafa bein
samfélagsleg nytsemisáhrif. „Raunverulegur styrkur og dýpt listrænnar vakn-
ingar beinist framar öllu að innri hliðum (das Innere) mannsins, þ. e. mað-
urinn lifir framar öllu eitthvað nýtt sem víkkar og dýpkar mynd hans af hon-
um sjálfum og þeim heimi sem hann — í víðustu merkingu orðsins — hrær-
ist í.“ Kenning Aristótelesar um kaþarsis, skírsluna, „hreinsun ástríðnanna",
er ein af höfuðstoðunum í estetík Lukácsar, þó oft fari harla lítið fyrir henni
þegar hann ræðir einstök bókmenntaverk.
Þegar hér var talað um sanna list, hefði eins mátt segja raunsæ list, því
Lukács virðist eiga við það sama með hvorutveggja. Raunsæið (realisminn)
liefur miklu víðtækari merkingu hjá Lukácsi en flestum öðrum. Það er aðferð
til að skilja raunveruleikann og umskapa hann á listrænan hátt. Það er list-
rænn grundvöllur allrar sannrar sköpunar. Allar stíltegundir, jafnvel þær sem
virðast andstæðastar raunsæinu, eiga rætur sínar að rekja til þess eða eru
tengdar því á einhvern hátt. Enginn skáldskapur er til án snefils af raunsæi.
Miklir raunsæishöfundar eru t. d. Hómer, Shakespeare og Tolstoj. Lukács á
ekki við raunsæisstefnuna svonefndu, þó fulltrúar hennar geti verið raunsæ-
ishöfundar. í hans augum er t. d. Cervantes miklu raunsærri höfundur en
Zola.
Raunsæishugtak Lukácsar er að nokkru leyti fengið frá Marx og Engels. í
bréfi til ensku skáldkonunnar Margaret Harkness segir Engels: „Að mínu áliti
242