Tímarit Máls og menningar - 01.12.1970, Side 61

Georg Lukács og hnignun raunsœisins
allra vesturlenzkra bókmennta og lista. Og hversu fullkomin sem þessi vís-
indalega ljósmyndatækni natúralistanna varð, tókst þeim aldrei að „mynda“
samfélagsveruleikann sem heild, þeir gátu aðeins tekið einstaka myndir sem
aldrei var hægt að tengja fullkomlega saman. Þrátt fyrir ótvíræðan áhuga
margra þeirra á samfélaginu, strönduðu þeir í ósamstæðu yfirhorði þess og
komust aldrei að þeim kjarna sem undir er. Þeir lýstu einstaka þáttum veru-
leikans — oft á snilldarlegan hátt — en sögðu ekki sögu hans frá rótum.
Áherzla natúralistanna á lýsingu umhverfisins hafði ásamt viðhorfum
þeirra til þjóðfélagsins í för með sér meðallagstilhneigingar í efnisvali og
efnismeðferð. Ef við segjum að krítísku raunsæishöfundarnir — og raunsæir
höfundar almennt — hafi leitazt við að segja stórbrotin tíðindi á stórhrotinn
hátt, þá eltu natúralistarnir oft uppi hversdagsleg efni, sem þeir meðhöndl-
uðu á hversdagslegan hátt. Þetta kemur fram strax hjá Flaubert. En hvers-
dagslegri lýsingu á hversdagslegu umhverfi hættir til að endurspegla veruleik-
ann einsog hann væri kyrrstætt óbreytanlegt ástand. Veruleikinn er sviptur
hræringum sínum og síbreytanleika. Auk þess má líta á meðallagstilhneiging-
ar natúralismans sem listræna eftirgjöf: höfundur sem allsstaðar leitar þess
hversdagslega og innantóma þarf tæplega að óttast að hann ofreyni í sér
ímyndunaraflið.
Natúralistarnir voru að meira eða minna leyti firrtir samfélagsþátttöku.
Þeir lýstu samfélagsveruleikanum — oft saurugustu hlutum hans — án þess
að hafa nokkra von um að hægt væri að breyta honum. Verk þeirra spegla
stéttabaráttuna. úrkynjun borgarastéttarinnar, fátækt og andspyrnu verka-
lýðsins, hlutgerða veiöld og síaukna firringu. Styrkur natúralismans liggur í
„hlutlausum" lýsingum hans á þessum hryllilega samfélagsveruleika. Veikleiki
hans liggur í því að harr. sér enga undankomuleið úr þessu ástandi. Það fór
líka svo fyrir flestum natúralískum höfundum 19. aldar — og ekki bara þeim,
því natúralisminn og afkvæmi hans lifa góðu lífi enn í dag — að þeir þoldu
ekki til lengdar að líta heiminn þessum augum. Annaðhvort sóttu þeir í sig
veðrið eins og Zola og urðu sósíalistar, eða þeir gáfust upp og sukku í örlaga-
hyggju, táknsæi, dulrænu og jafnvel trúarvolæði.
Lukács lítur vissulega svo á að natúralisminn hafi verið næstum óhjá-
kvæmileg afleiðing af þróun kapítalismans. Þegar stéttabaráttan milli borg-
ara og verkalýðs verður miðpunktur allra samfélagsvandamála, styrkir borg-
arastéttin sjálfkrafa hugmyndafræði sína til að verja sig gegn sókn verka-
lýðsstéttarinnar. Yfirbreiðslan setur mark sitt á allt andlegt líf. Og hún eykst
til muna þegar kapítalisminn kemst á heimsvaldastig sitt í lok aldarinnar.
251