Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Page 66

Tímarit Máts og menningar
að sér af því, að það skrifaði sérkennilegra og þróttmeira mál en Gerhart
Hauptmann. Samt lyppast það niður á sviðinu, en Hauptmann sem var mjög
ósýnt um töfra málsins gengur með sigur af hólmi. Fyrir leikskáld er málið
aðeins annar helmingur verksins. Hinn helmingurinn, það sýnilega, það
sem leikhússins er fyrst og fremst, hann hefur mátt verðandinnar, og ef
skáldið vanrækir hann, rís sviðið gegn því, og þá getur ekkert málfar bjarg-
að, ekkert.
4) Sígildasta dæmið um það að málið bjargar ekki öllu, er auðvitað
Annar hluti Fausts, þessi dýrlega hátíð þýzkrar tungu, einungis sviðsfær á
köflum: ekki vegna þess að orðfæri þessa verks sé of upphafið — Shake-
speare er líka upphafinn -, heldur vegna þess að það er ekki leikrænt.
5) Leikræn tjáning: Finnst einhvers konar skírskotun milli þess sem ég
sé og þess sem ég heyri? Ef ekki, ef framvinda leiksins felst öll í orðunum,
svo að ég gæti að skaðlausu lokað augunum, þá er sviðið kalin jörð. Og
þar sem ég loka ekki augunum, sé ég aðeins þýðingarlausa sjón, en enga
leikræna athöfn, meiningarlaus ræðuhöld, epísk, lýrisk eða dramatísk.
6) Stafrófskver trúðsins: I sömu andrá og hann setur upp virðulegan
hetjusvip, hrasar hann um fót sér. - Um eðli skopleiksins hef ég einhvern-
tíma lesið, að það sé fólgið í samsvörunarleysi, hinu ósamstæða og ósam-
rímanlega. Athugum trúðinn: hið ósamstæða felst ekki í ræðu hans, heldur
milli ræðu hans og athafna. Sjálfstraust er ekki skoplegt og það er ekkj.
skoplegt að hrasa, en hvorttveggja í senn er skoplegt. Hið ósamstæða og
ósamrímanlega, sem er aðal skopleiksins deilist milli orðs og myndar - allt
frá hinu grófa til hins fágaða, frá trúðnum til Shakespeares. Við heyrum
hve sæl og ástúðarfull Títanía er í hugarórum sínum, við heyrum dýrleg
orð hennar, sem eru fjarri því að vera skopleg, en hlæjum hjartanlega, því
jafnframt sjáum við, þrátt fyrir þessi indælu orð sem einnig töfra okkur, að
hér er aðeins um asnahaus að ræða.
7) Hið stórbrotna við Shakespeare er það hvernig hann stefnir einni per-
sónu gegn annarri. Þetta atriði er svo þrungið merkingu, að hlutskipti text-
ans verður aðeins hið fegursta: að hirða ávextina, uppskera, birta það sem
þegar er fyrir hendi.
8) Hver stendur andspænis hverjum?
Bygging sígildra leikrita bendir mjög til þess, hversu veigamikil þessi
spurning er. Við hverja innkomu er athugasemd, annars hvergi neitt. Tíunda
atriði: Konungurinn, morðingjarnir tveir. Þetta er hið sýnilega, þegar
tjaldið lyftist. Og þegar morðingjarnir hafa tekið við fyrirskipunum sín-
272