Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Síða 67

Leikhúsþankar
um og konungurinn verður einn, breytist inntak hins sýnilega. Við hvert
atriði er eins konar málhvíld. Konungurinn einn! Þegar hann tekur nú til
máls, hefur hann allt sviðið til umráða, autt sviðið, sem birtir vel vaxandi
einsemd hans. — Samsvörun ytri og innri aðstæðna. ■
Annað leikrænt listbragð er „kontrapunktur“. Sakbitinn þjáist Macheth
undir byrði einsemdar sinnar, meðan á hátíðlegri veizlu stendur. Hann einn
sér anda hins myrta, og svo mjög verður einsemd hans sýnileg, að öll orð
hans, sem hefðu átt að bera veizlukeim, falla niður dauð og marklaus. Sam-
kvæmið leysist upp; eítir verða Macbeth og vitorðskona hans. Aftur er innri
gerð atriðisins þegar dregin upp af hinu sýnilega. Andi hins myrta mælir
ekki orð - sem sé: Það er ekki tilgangslaust að horfa á sviðið.
9) I leikriti eftir Friedrich Diirrenmatt er eftirfarandi atriði: Blindur
hertogi, sem ekki veit um tortímingu umdæmis síns, heldur að hann búi
stöðugt í ramgirtum kastala sínum. í grandaleysi heldur hann sig ríkja yfir
heilu og ósnortnu landi. Þannig situr iiann innan um rústir, sem hann getur
ekki séð, umkringdur allskonar viðbjóðslegum ruslaralýð úr stríðinu, mála-
liðum, skækjum, ræningjum og melludólgum, sem hafa gamla manninn að
fífli fyrir auðtryggni sína og láta hann taka á móti sér sem hertogum og
marskálkum, hóran hins vegar sem landflótta abbadís. Blindinginn ávarpar
hana, shka sem hún kynnir sig, og við sjáum hvernig hann grátbænir þessa
kámugu persónu knéfallandi um blessun sína. - Hreint skóladæmi um leik-
ræna tjáningu: inntak atriðisins felst allt í andstæðunni milli skynjunar og
ímyndunar. Hér er leikhúsverk sem lætur ekki að sér hæða.
10) Á safni í Basel hangir málverk eftir Arnold Böcklin: Odysseifur og
Kalýpsó, samband konu og manns. Hann í bláu, hún í rauðu. Hún í leynd-
um helli, hann á framslútandi kletti og snýr að henni baki, beinir augum,
út yfir víddir hafsins... Á ferð minni hingað rakst ég aftur á þessa mynd
og undraðist stórum að hafið, ímynd löngunar hans sést varla á myndinni.
Það glittir einungis í örlitla vík. Mig minnti að þarna væri opið haf —
einmitt af því að hafið er ekki sýnt. Ekkert leikhús gæti sýnt hafið betur en
myndin gerir. Það verður að vera verk ímyndunarinnar. Hjá Sartre kemur
fyrir atriði, þar sem Seifur raupar af stjörnuhimni sínum, til að vekja trú
Orestesar á guðina. Sartre fer hina einu færu leið, hann lýsir himninum í
orðum. Þegar leikstjóri, eins og ég hef orðið vitni að, bregður upp gervi-
himni með Ijósaperum, um leið og orðin eru sögð og ætlast til að áhorf-
andinn skynji stjörnurnar, þá eru töfrar leikhússins vitanlega brostnir.
Stj örnuhiminninn sem Seifur skírskotar til verður þá svo barnalega ein-
18 TMM
273