Tímarit Máls og menningar - 01.12.1973, Side 107

um. Þegar konungur og affall voru lagðir
undir fallöxina þá var aðeins fullnægt
sögulegum réttlætisdómi.
Þegar litið er yfir þann hluta byltingar-
sögunnar, er Mathiez skráði í þessu riti
má á yfirborðinu skipta henni í þrennt
eftir fulltrúasamkundum: Þ jóðsamkom-
unni, Löggjafarþinginu og Þjóðþinginu
(konventunni). En saga byltingarinnar yrði
æði beinaber og einhliða, ef hún væri skráð
að mestu með þingtíðindin ein að heim-
ildum. Afdrifaríkustu dáðir byltingarinnar
voru drýgðar utan veggja fulltrúaþing-
anna. Oftar en ekki gegndu þessi þing
litlu meira en starfi skrifarans: þau skráðu
lögin, er múgur götunnar og bændur
sveitabyggðanna höfðu sjálfir sett þjóS-
félaginu, og höfðu að fjöðurstaf spjót og
kesju, heykvísl og komsigð. Alþýðan, fólk-
ið - dulúðugt hugtak og ekki óskylt því
dóti sem geymt er í ruslakistu - tók sér á
ferli byltingarinnar tignarnafnið þjóð -
la nation. Því dýpra sem plógur byltingar-
innar risti svörð hins franska þjóðfélags
því fleiri urðu liSsmennirnir sem skipuðu
sér um hana henni til trausts og halds, á
heimavígstöSvunum gegn samblæstri hinna
gömlu valdastétta og á vígstöðvum utan
landamæranna og innan. Fyrir þrýsting lág-
stéttanna svignuðu fulltrúaþing bvltingar-
innar og þær áttu ekki lítinn þátt í flokka-
skiptingunni og pólitískum samþykktum
og ákvörðunum þinganna. Hámarki nær
byltingin árið II, samkvæmt hinu nýja
tímatali (júlí 1793—júlí 1794), ári hins
mikla terrors, er Jakobínar eða Fjallflokk-
urinn ríktu með fullu alræði. Aldrei hafði
byltingin og Frakkland sjálft verið stödd
í slíkum háska. Á þessum misserum hafði
sagan náð þeim áfanga á ferli sínum, að
leggja varð byltingu og föðurland aS jöfnu.
SíSbuxar Parísar og Jakobínar meS Robes-
pierre og vini hans aS forustuliði afstýrSu
voðanum bæði á heimavígstöðvum borgara-
Umsagnir um bœkur
styrjaldarinnar og á vígvöllum þeim þar
sem barizt var við innrásarheri evrópskra
þjóðhöfðingja og aðalborna franska flótta-
menn. Ognarstjórnin neyddist til að gera
ýmsar þær ráðstafanir, er skertu liið ginn-
helga lögmál byltingarinnar: einkaeignar-
réttinn og markaðslögmál framboðs og eft-
irspumar. Þessar ráðstafanir teygðu bylt-
inguna út á yztu nöf, að þeim mörkum, er
borgaralegt eðli hennar minntist við
ókunna sósíalíska þjóðfélagshætti. Jakob-
ínaflokkurinn var pólitískur fulltrúi hinna
róttæku frönsku lágstétta, síðbuxarnir voru
skipulögð samtök þeirra, með nokkru ívafi
verkamanna og öreiga í nútímaskilningi.
Þegar stofnað var til samsæris gegn Robes-
pierre og félögum hans innan konventunn-
ar eða þjóðþingsins þá brást lýðurinn
þeim í fyrsta skipti. Alvaldsbogi hinnar
borgaralegu byltingar hafði verið spennt-
ur svo hátt, að strengur hans hlaut að
bresta fyrr eða síðar. Franska byltingin
komst í rauninni hæst, er hún lögfesti jafn-
rétti allra manna fyrir lögunum og síðar
jafnan kosningarétt í stjórnarskránni 1793,
sem raunar var aldrei framkvæmdur. En
jafnvel róttækustu foringjar byltingarinnar
stóðu ráðalausir andspænis efnahagslegu
og félagslegu jafnrétti. Ekki svo að skilja
að þeir skynjuðu ekki ójöfnuðinn í þessum
efnum. En þeir eygðu hann aðeins í af-
straktri mynd auðs og fátæktar. Þeir vildu
brúa þetta bil og að hætti hins ósundur-
greinda lýðs smáborgarastéttarinnar var fé-
lagsleg samfélagshugsjón þeirra frjálsir
smábændur og smáframleiðendur. Þeim
skildist ekki að þróun borgaralegs þjóð-
félags hlaut ófrávíkjanlega að safna auðn-
um á fárra hendur og ganga af smælingj-
um framleiðslunnar dauðum eða ánauð-
ugum stórauðvaldinu. Þjóðfélagshug-
sjón Robespierres og félaga hans var
draumur, sem gat ekki rætzt. Þar fékk hin
flugbeitta fallöxi byltingarinnar við ekkert
313