Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Side 15

Hugmyndir Marx um lýðrœði og sósíalisma
1) frelsi er best tryggt með sem minnstum afskiptum ríkisvaldsins af
málefnum þegnanna;
2) frelsi er sá möguleiki einstaklingsins að geta valið og hafnað, þ. e.
valfrelsi.
Augljóst er, að Marx leit á frjálshyggjuna sem framfaraspor. Hann varð
landflótta frá Þýskalandi einmitt fyrir það að halda uppi keimlíkum hug-
myndum. Hjá Marx kemur fram alla ævi, að hann vissi gjörla hversu
framfarasinnaðar þessar hugmyndir voru, a. m. k. miðað við það ástand er
ríkti í heimalandi hans, Þýskalandi.
Greiningu Marx á frjálshyggjunni má orða á eftirfarandi hátt: frjálshyggj-
an skiptir þjóðfélaginu niður í tvö svið þar sem harla ólík lögmál gilda.
Annars vegar er hið pólitíska samfélag og þar gildir það lögmál, að allir séu
jafnir. Hins vegar er hið borgaralega samfélag, efnahagsstarfsemi fram-
leiðslunnar, þar sem markaðshyggjan á að ríkja óheft. Lögmál hins pólitíska
samfélags er formgert með jöfnum kosningarétti og þróun hins pólitíska
samfélags nær raunar hápunkti með því að kosningaréttur verður almennur.
Ef við lítum aðeins til eigin þjóðfélags er býsna stutt síðan þessum
hápunkti frjálshyggjunnar var náð - kosningaréttur varð ekki fullkomlega
almennur á íslandi fyrr en árið 1934 þegar þeim, er þegið höfðu af sveit, var
veittur þessi réttur.
Samkvæmt uppskriftum frjálshyggjunnar þarf aðeins þetta tvennt að
koma til, ef menn vilja ná hápunktinum í þróun hins pólitíska samfélags:
almennur kosningaréttur og ríkisvald skipað með þeim hætti, er lýst var hér
að framan, þ. e. samningur milli yfirvalda og þegnanna, þar sem ríkisvaldið
hefur lágmarksafskipti af öðrum málum en þeim að halda uppi lögum og
reglu.
En nú spyr Marx: Þegar maðurinn hefur öðlast þessi formlegu réttindi —
jafnan kosningarétt og þetta skipulag á samskiptum yfirvalds og þegnanna
— er hann þar með orðinn frjáls? Marx svarar þessari spurningu neitandi,
eins og sósíalisti hlýtur að gera.
Marx segir, að þróun pólitísks samfélags, sem í orði byggi á jafnrétti, sé á
borði - í hinni hversdagslegu tilveru manna - grundvallað á misrétti í
efnahagslífinu. Þróun hins pólitíska samfélags í átt til jafnaðar hefur einnig
því hlutverki að gegna að breiða yfir misréttið í hinu borgaralega samfélagi.
Astandið sem frjálshyggjan skapar, skipting samfélagsins í tvö svið — hið
pólitíska samfélag þar sem jafnréttið gildir og samfélag framleiðslunnar þar
sem misréttið ríkir - kallar fram spennu. Menn hafa fyrir framan sig annars
vegar lögin með blaktandi jafnrétti og hins vegar daglegt misrétti og
ójöfnuð. Þetta ástand endurspeglast í vitund manna — menn verða hvumsa
133