Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Page 103

Umsagnir um bækur
STIGAMAÐUR
Geta nokkur stórmæli komið fyrir sex
ára dreng á þremur til fjórum dögum,
þvílíkt að þau séu efni í heila skáldsögu
handa fullorðnu fólki? Jú, það álítur
Einar Már Guðmundsson og hefur skrif-
að söguna, sem nefnist Riddarar hring-
stigans.'
I upphafi og nærri niðurlagi bókarinn-
ar er söguhetjan, Jóhann Pétursson, á
ferðalagi um nýbónaðan stiga í blokk-
inni þar sem hann býr, tryggilega um-
luktur veggjum heimilisins og í seiling-
arfjarlægð frá móður sinni. En inni í
sögunni hefur hann lagt í áhættusama
ferð upp ópússaðan hringstiga í
fokheldri nýbyggingu, þar sem ekkert
öryggi er að hafa og dauðinn liggur í
leyni og heimtar fórnir. Þessir ólíku stig-
ar eru ekki einu andstæðurnar í sögunni
þó vel megi líta á þá sem andstæð
heimskaut innan hennar: annars vegar
öryggi bernskunnar, öryggið sem hið
siðaða samfélag býr barninu í skauti fjöl-
skyldunnar, hins vegar öryggisleysi þess
heims sem barnið verður að leggja út í
fyrr en varir, heimsins sem heillar menn
með leyndardómsfullum ævintýrum.
Ólíka stiga sögunnar má þá skilja sem
tákn fyrir ólíkan tröppugang á þroska-
brautinni, enda er stigi í senn myndrænt
'Einar Már Guðmundsson: Riddarar hring-
stigans. Almenna bókafélagið. R. 1982. 228
bls.
tákn og tilfinningalega hlaðið. Allir sem
hafa alist upp hjá stigum munu geyma
djúpt í vitund sinni bæði óttann við
stigann og sælar minningar um sigur á
óttanum við stigann heima.
Strax í upphafi sögunnar má sjá þess
glögg merki að Jóhann Pétursson muni
eiga langt í land að verða siðaður samfé-
lagsþegn, þótt hann tölti öruggur upp og
niður stigann heima hjá sér, en sagan
vekur grun um að það séu einmitt hin
ósiðlegu ævintýr hans í fokheldri ný-
byggingu með hringstiga sem muni að
lokum siða hann. Ef það tekst?
Ef við horfum á Jóhann Pétursson
með gleraugum Freuds er hann auð-
skilinn: piltur er að mestu á valdi vellíð-
unarlögmálsins, ósjálfrátt að heita má
gerir hann hiklaust það sem hvatirnar
blása honum í brjóst, lemur Óla vin sinn
í hausinn með klaufhamri, stelur úr
leikfangabúð, fremur strákapör í afmæl-
isveislu, leikur sér af hjartans lyst, reykir
stolnar sígarettur. Ekki svo að skilja að
samviskan (yfirsjálfið hefði Freud víst
sagt) sé ekki byrjuð að mótast. Jói veit
vel að hann má ekki berja Óla í hausinn
og að hann má ekki stela, en samviskan
má sín einskis gegn ólgandi lífi
hvatanna. Veikburða samviska Jóa á þó
lítið skylt við háleitt siðgæði. Veru-
leikalögmálið, sem hann er að uppgötva,
grundvallast á eigingirni. Hann hefur í
sjálfu sér litlar áhyggjur af líðan Óla eftir
höggið heldur óttast þær afleiðingar sem
það kunni að hafa fyrir hann sjálfan — í
221