Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Qupperneq 82

Tímarit Máls og menningar
heildarsvip. Hins vegar er grísk eða búlgörsk alþýðulist auðþekkt. Þeir
sem bera eitthvert skynbragð á alþýðulist rugla ekki grískri alþýðulist
saman við búlgarska alþýðulist eða til að mynda inkalist. Alþýðulist
þjóðanna ber ríkt ættarmót og séreinkenni. Aftur á móti gæti jafnvel
ekki þjálfaðasti maður greint á milli grískrar nútímamálaralistar og
perúanskrar. Þetta stafar fráleitt af því að grískir og perúanskir málarar
séu svona fram úr hófi alþjóðlegir í myndgerð og verkum sínum.
Skýringuna er miklu fremur að finna í því að perúönsk og grísk
nútímalist hafi slitnað úr tengslum við hinar þjóðlegu, frumstæðu listir,
og samfara því hafi myndlist hvorugs landsins öðlast séreinkenni, heldur
orðið að eftirhermulist sem er fráleitt alþjóðleg.
Við verðum að draga þá ályktun að grísk eða perúönsk alþýðulist beri
sterk þjóðareinkenni og því æðri nútímalistinni, gædd meiri og ríkari og
lengri hefð. Eftirhermur eru til um allar jarðir og eftirhermuleikhús
nútímamenningarinnar hefur yfir sér alþjóðlegan fremur geldingslegan
blæ, en líklega væri fljótræði að halda því fram að um leið sé eftirherman
heimsborgaraleg. Mörgum listamanninum er þó huggun í harmi, þegar
fljótræði grípur hann og löngun til að öðlast alþjóðlega frægð, að það er
orðið að þegjandi samkomulagi að allir skuli herma eftir öllum, með
samþykki listfræðinganna og gagnrýnendanna. Reyndin er þó sú að
stöðugt færri listamenn öðlast alþjóðlega frægð eftir því sem listin
verður alþjóðlegri. Það eitt gerist að dellumenning stórþjóðanna dreifist
með skjótum hætti yfir smáþjóðirnar. Og þær jóðla á henni í von um
laun sem þær hljóta aldrei. Dæmi um þetta er að bandarísk söfn
steinhættu að kaupa evrópska list eftir að bandaríska dellulistin dreifðist
yfir Evrópu.
Með auknum samgöngum og þrá listamannsins eftir að verða alþjóð-
legur hafa listirnar orðið einfaldari að gerð og jafnframt snauðari að
innihaldi. Listamenn hafa vakið í sér andlega fátækt í þeirri von að
auðveldara sé að flytja fábrotin verk en margbrotin milli menning-
arsvæða. Einkum er þetta snar þáttur í rýrnun bókmenntanna; skáldin
skrifa með væntanlega þýðingu í huga. Niðurstaðan hefur orðið sú að í
stað heimsmennsku gín afdalamennskan við, sú afdalamennska sem
hefur hreiðrað um sig í mennta- og menningarstofnunum, listaskólun-
um, bókaútgáfunum og menningar- og listatímaritunum. Einfeldningur-
inn, bakkabróðirinn kemur ekki lengur úr fámenninu heldur úr fjöl-
menninu, enda hefur aukið fjölmenni sömu áhrif og fámenni þegar fram
líður. Álfarnir koma ekki af dimmum fjöllum heldur út úr björtum
312