Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Síða 86

Tímarit Máls og menningar
hann, fælt njótandann frá list hans: listamaðurinn óttast álit þess sem
hefur enga reynslu af listsköpun og veit tíðum ekki um hvað hann er að
tala.
Sjálfur held ég að listaverk hætti í rauninni að vera list um leið og það
fæðist. Að sérhvert listaverk sé ómur af æðri mynd sinni. Eðli listaverks-
ins er það að vera ófætt. Vilji þess er að fá aldrei áþreifanlega mynd. Eg
hef þá spurt sjálfan mig: Er listin þá óskyld lífinu? Eg hef reynt að hugga
mig við að ekkert sé skyldara lífinu en dauðinn og hið ókomna.
Lífið og listin virðast því vera aðeins hreyfing sem við gefum andar-
taks merkingu, síbreytileg í formi en sífellt eins hvað eðlið áhrærir. Það
er því engin hending að ýmsir líti á listaverkið sem hreina athöfn og
blandi saman kjörorðum stjórnleysingja og starfi listamannsins.
A sama hátt og rithöfundurinn verður í skáldsögunni að mæla út
tímalengd hvers atburðar, hvað hvert einstakt atriði eigi að vara lengi
með hliðsjón af öðrum atburðum og lengd skáldsögunnar, verður sá
listamaður sem kenndur er við myndir að mæla tímalengd hvers litar á
hinum afmarkaða myndfleti með hliðsjón af heild málverksins og því
hvaða litir eru við hliðina og hvert ljósmagn þeirra er eða birta. Við
köllum birtuna tíma málverksins, á sama hátt og lengd dags er mæld af
birtu hans en nóttin af dimmunni, sem er líka litur.
Við þennan tíma eru flestir málarar að fást, meðvitað eða ómeðvitað.
Sumir fara eftir formúlum litasálfræðinganna, þeirra sem hafa rannsakað
ýtarlega áhrif hinna ýmsu lita ekki aðeins á menn og dýr heldur líka á
jurtir. Litirnir hafa miklu ríkari áhrif á okkur en virðist vera, séð í fljótu
bragði. Fæstir gefa þessu gaum. Jafnvel eru til málarar sem forðast
sérhverja athugun og reisa verk sín annað hvort á frumstæðri reynslu
sinni, innsæinu eða hefðinni eða formunum. Aðrir málarar vinna mál-
verk sem eru eins konar niðurstaða rannsókna. Það eru einkum ungir
amerískir málarar sem hafa ekki komið frá húsamálun, eins og talsvert
var algengt í Evrópu, heldur frá auglýsingaiðnaðinum.
Flestir alvarlegir málarar hafa hvort tveggja til hliðsjónar, sína
frumstæðu skynjun og listfræðina. Sú list sem við nefnum æðri list hefur
reyndar ævinlega byggt á þessu tvennu: innsæi og athugun, sem jafngild-
ir því sem er meðfætt og að sundurgreina hið meðfædda. List öðlast
aldrei tign og ríkt innihald nema hún byggi á hefðum, erfðum, flótta frá
þeim og framtíðarsýn. Onnur list er annað hvort rígbundin tískunni,
rannsóknum, sveiflum, ellegar er ráðlaust flökt í líkingu við æskumann
sem er heimilislaus og hefur aldrei bundist öðrum tryggum böndum. I
316