Tímarit Máls og menningar - 01.11.1983, Qupperneq 29

Um þýðingar
skáldsögunni um farandriddarann. Andi endurreisnarinnar á Ítalíu barst
ekki til Islands, og með því að Don Kíkóti er þrunginn anda hennar er erfitt
fyrir þýðandann að flytja endurreisnarandann inn í íslenskt menningarlíf
löngu eftir að hann rann sitt skeið, án þess að flutningurinn verði á einhvern
hátt tímaskekkja. En þýðandinn verður samt að finna áþekk blæbrigði í
íslenskri tungu og bókmenntum. Slíkt er ekki auðfundið. Hann leitar í
íslenskum riddarasögum og rekst kannski á eitt og eitt orð og einhverja
hliðstæðu, einkum í Karlamagnúsarsögu. Og hann færir fund sinn með
lagni inn í þýðinguna svo lítið beri á og skil sjáist ekki, því að hinn þýddi
texti verður helst að líða fram með eðlilegum hætti í sama hljómfalli og
frumtextinn. Finna ber hljómfall og tíðni atburðarásarinnar, hugarfar
sögupersónanna og höfundarins og tilgang atburðanna.
Spænsk fyndni og kaldhæðni er ólík íslenskri fyndni og kaldhæðni. Með
því að verk Cervantes er þrungið háði, fyndni og kaldhæðni, mega þessir
eiginleikar ekki glatast. Þýðendur grípa gjarna til þess ráðs að færa fyndni
upp um nokkra tóna þegar hún er færð af einni tungu á aðra, svo hún verði
meira áberandi og hinir nýju lesendur reki augun í hana. Slíka verkshætti hef
ég reynt að forðast. Háðið í bók Cervantes er tamið. Það gefur samt tilefni
til að þýðandinn stundi ýkjur, en þær eru að mínu mati bagalegar og gætu
vakið tómahljóð í stað kátínu. Tamið háð fer kannski fram hjá lesandanum
við fyrsta lestur, en þýðandinn verður að hætta á það í von um að lesið verði
á ný og einhver uppgötvi dýpt háðsins. Háð sem ristir djúpt hefur jafnan
harmleikinn að grunntóni, sorg mannsins og varnarleysi hans gagnvart
sjálfum sér og eðli sínu.
Þetta tel ég vera helstu vandkvæðin sem blasa við þýðanda sem þýðir úr
frumtungunni, ef hann þekkir ekki aðeins merkingu orðanna heldur kann-
ast líka við tíðarandann sem ríkti, hljómfall tungunnar og bylgjuhreyfingu
setningaskipunarinnar. Þýðandi sem þýðir verk úr öðru máli en frum-
tungunni losnar við þennan vanda.
Þýðandi veit að engin leið er að varðveita tungur þjóða, þótt oft sé rætt
um nauðsyn slíkrar varðveislu. Tungan er ekki í eðli sínu geymsluvara
heldur tæki til stöðugs brúks. Tungan er stöðugum breytingum undirorpin.
Og það kynlega er að ef orð er misskilið getur misskilningurinn fundið
orðinu nýja framrás, nýja merkingu. Gleymska og misskilningur eru
manninum nauðsyn, enda er maðurinn gæddur gleymsku og misskilningi í
ríkum mæli, og tilviljunin er framganginum líka hjálpræði. Kannski er
gleymskan og misskilningurinn undirstaða ímyndunaraflsins. Ef við mis-
skildum aldrei neitt stæði allt í stað.
Ogerlegt er að varðveita tungu þjóðar, en ef tungan er færð í búning
ntmáls er hægt að varðveita hana í bókartexta. Hann breytist aldrei. Ritað
499