Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Side 19

Gegn straumi aldar
1936. Þessar sögulegu skáldsögur eru höfuðviðfangsefni hans á fjórða ára-
tugnum.
I eftirmála við Jörð 1933 skýrir Gunnar frá því að hann áformi þennan
sagnabálk tólf bindi og sé Jón Arason sjöunda bindið. Það merkir að hon-
um auðnaðist ekki að semja tvær sögur sem hann ætlaði að spanna tímabil-
ið frá öndverðri Sturlungaöld til siðaskipta.
Tilgáta mín er sú að annarrar þeirrar sögu sjái stað í bókinni Das Rdtsel
um Didrik Pining sem kom út í Stuttgart 1939 og hefur ekki komið út á
öðru máli en þýsku. Eg hygg að í þessari bók birti hann þá sögulegu beina-
grind og heimildir, er hann hafði safnað til skáldsögu sem gerast átti á þess-
um tíma, og virðist ljóst að Olöfu ríku hafi verið ætlað þar mikið hlutverk.
Eg hef reyndar einnig tilgátu um það hvers vegna þetta söguefni varð út
undan. Arið 1935 gaf einn nánasti vinur Gunnars meðal þýskra rithöfunda,
Hans Friedrich Blunck, út sögu sína Die grosse Fahrt sem hefur Didrik
Pining að aðalsöguhetju og gerist að hluta á Islandi.
Þegar hér var komið, átti Gunnar stærstan lesendahóp og markað fyrir
bækur sínar á Þýskalandi, og má vera að honum hafi þótt Blunck vinur
sinn búinn að fylla það rými sem sögunni af Didrik Pining og Olöfu var
ætlað. Hins vegar hefur hann svo haft gaman af að birta Þjóðverjum mun
fyllri heimildir um Pining en ævintýraleg fantasía Bluncks gerði.
Ekki varð framhald á þessum sögulega sagnabálki eftir siðaskipti. Heild-
arheiti hans átti að vera „Landnám“ og sögurnar að lýsa hinu eilífa land-
námi Islands. Stundum vildi Gunnar þó telja Svartfugl og Heiðaharm til
hans, en í öðrum tilvikum reiknaði hann Svartfugl ekki með, og aðhyllist
ég það viðhorf.
Heiðaharmur var á hinn bóginn hugsaður sem fyrsta bindi sagnabálks
sem átti að telja fimm skáldsögur og heita „Lægð yfir Islandi“. Af honum
kom aðeins framhaldið Sálumessa.
I fyrirlestri hér um daginn var minnst á það einkenni existentialista að
hætta við hálfnað verk, og í því sambandi nefndir Sartre og Sigurður Nor-
dal, því að umhugsun um hugsun, endurmat hugsunar og kenningar, leiddi
þá á nýjar brautir og þeir tækju jafnvel að semja rit gegn fyrri viðhorfum.
Nietzsche talaði um þá heilögu frumskyldu sérhvers skapandi listamanns
að endurmeta öll gildi - Umwertung aller Werte. Við slíkt endurmat hryn-
ur heimsmynd - sökkvast veraldir, svo að talað sé máli völvunnar.
Hrundu veraldir Gunnars Gunnarssonar ef til vill oftar en einu sinni?
Varð kannski menningarbylting, þegar öllu er á botninn hvolft? Eða varð
aðeins bylting í heimssýn Gunnars sjálfs?
TMM II
409