Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 103

Um Zsigmond Móricz
Árið 1905 giftist hann stúlku úr Uppsveitum (Felvidék) og við tók erfitt
tímabil í lífi hans. Hann þurfti bæði að sjá fyrir eigin fjölskyldu og foreldr-
um, og þar sem hvorki gekk né rak í útgáfumálum hafði hann úr litlu fé að
spila. Þegar dóttir hans lagðist veik og virtist ekki ætla að ná sér varð Mór-
icz þunglyndur mjög og þótti hag sínum illa komið. Hann skrifaði þá smá-
söguna „Sjö aura“ og fékk hana birta í nýstofnuðu bókmenntatímariti,
Vestra (Nyugat), árið 1908. Móricz var þá 29 ára.
Sagan vakti mikla athygli og varð til þess að hann helgaði sig eingöngu
ritstörfum upp frá því. Fyrstu bækurnar sem komu út eftir hann voru tvö
smásagnasöfn, Sjö aurar (Hét krajcár) árið 1909, og Tragedía (Tragédia) ár-
ið 1910. Árið 1911 kom út fyrsta fullþroskaða skáldsaga hans, Skíragull
(Sárarany). Hún þverbraut allar hefðir í ungverskri skáldsagnagerð og op-
inberaði það sem sveitasögurnar höfðu þagað yfir, ástríður fólksins, jarða-
skortinn, stéttaskiptinguna og yfirgengilega vinnuþrælkun. Á meðal bóka
sem eftir komu má nefna Ættingja (Rokonok, 1932), Hinn sæla mann ( A
boldog ember, 1935) og unglingabókina Vertu góður alla tíð (Légy jó
mindhalálig, 1921).
Rauði þráðurinn í verkum Móriczar er uppgjör söguhetjunnar við um-
hverfið. Hann virðist líta svo á, að veruleikinn sníði tilfinningum þessarar
skapmiklu og næmu þjóðar svo þröngan stakk, að orkan sem safnist þar
fyrir fái loks útrás með þeim afleiðingum að tómlætið taki á sig mynd þján-
ingarinnar, bitlaust saxið verði að flugbeittri egg, átökin svo mikil „að ekki
standi steinn yfir steini".
Annað einkenni í verkum Móriczar er tvöfeldnin sem alls staðar skín í
gegn. Hann gat bæði sett sig í spor hins fátæka leiguliða og einnig litið ver-
öldina augum landeigandans, enda þótt honum hafi tekist betur upp við
hið fyrrnefnda. Foreldrar hans voru eins og áður segir hvort úr sinni stétt,
og því fékk hann strax í æsku innsýn í þessa tvo ólíku heima. Sú reynsla
átti eftir að verða honum notadrjúg við ritstörfin. Síðar komst hann einnig
að því, að þjóðin sem bjó í smábæjum sléttunnar var langt frá því að vera
einlit sauðahjörð, heldur samansafn stríðandi stétta. Aðalsmaður sem orð-
inn var að borgara gat aldrei sæst við borgara úr röðum smábænda. Allt
logaði í innbyrðis togstreitu og hagsmunaskaki - og þar varð Móricz flest-
um hnútum kunnugur.
Sá einn ljóður er á rithöfundarferli Móriczar að hann var algjörlega upp-
tekinn af baráttunni fyrir bættum kjörum þjóðar sinnar. Hann var því á
vissan hátt barn síns tíma. Ungt fólk sem er að vaxa úr grasi í Ungverja-
landi um þessar mundir skilur hins vegar ekki þann veruleika sem hann
lýsir. Það getur með engu móti gert sér í hugarlund þessa ægilegu fátækt,
þetta óendanlega basl sem var á fólki. Þannig er Móricz ekki lengur
493