Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 48

Tímarit Máls og menningar
isminn miðstöð gagnrýni sem fram kemur í formlegu og mállegu andófi hans
gegn þeirri fölsku lífsfyllingu sem fjöldaframleidd er í vestrænu samfélagi.
A sjöunda áratugnum snúast margir gegn slíkri tvíhyggju og Leslie Fiedler
segir að póstmódernismi brúi þetta bil. Hann geri okkur ókleift að skilja á milli
skemmtanaiðnaðar og alvarlegra bókmennta, m.a. vegna þess að póstmódern-
istar taki sig ekki eins alvarlega og módernistarnir, þeir sýni hiklaust af sér til-
finningasemi, útvatnaða rómantík og annað það sem talist hefði smekkleysi
samkvæmt þeim dóm-greindu mælikvörðum sem nú séu fallnir úr gildi. Póst-
módernistar hika ekki við að sækja sér efni í vestra, vísindaskáldsögur eða
klám,26 raunar í hverskonar hasarefni og í auglýsingar (sbr. popplistina); við
auglýsingaiðnaðinn séu þeir ófeimnir og líti jafnvel á metsölulista sem gilda
mælikvarða starfsins.
Því er ekki að neita að á síðustu árum hafa margir metnaðarfullir höfundar
verið hugfangnir af vinsælum formum og formúlubókmenntum. Þeir hafa
hagnýtt sér eðli þeirra verka sem fara á umbúðalausastan hátt með ótta okkar
og þrár, halda okkur í spennu andspænis lífshættu og dauða, láta okkur trúa á
ómælda ást og grimmasta hatur, hverskonar ævintýri og fundi við hið óþekkta;
þeirra verka sem haga máli sínu þannig að þau komist í „beint“ samband við
okkur en fjalla jafnframt um lífsreynslu sem varðar ekki beinlínis hversdagslíf.
Þetta eru verk sem kynda undir frumhvötum okkar og skiljanlegt má vera að
útsjónarsamir pennar vilji ekki láta einhverja meðalskussa eða þaðan af lélegri
höfunda sitja eina að þessum kötlum.
Vestan hafs er þessi tilhneiging hvað augljósust á sviði vísindaskáldsagna. Þar
starfa höfundar sem stíga langt út fyrir þau landamæri afþreyingar sem slíkum
verkum virðast stundum ásköpuð - ég læt nægja að nefna Ursulu LeGuin. Is-
lendingar hafa líklega kynnst þessari brúargerð hvað best í ástarsögum og saka-
málasögum. Verk eins og Ástkona franska lautinantsins eftir John Fowles og
Hús andanna eftir Allende höfða að ýmsu leyti til sömu væntinga og ástarreyf-
arar. Formúlur sakamálasagna leika meginhlutverk í Nafni rósarinnar eftir
Umberto Eco og búa að vissu marki einnig að baki Grámosinn glóir eftir Thor.
I Ilminum eftir Patrick Suí?kind er að vísu ekki leikið á löngun okkar til að
finna sökudólg, en lesendur eru dregnir á nefinu gegnum bókina því þeir þrá að
vita hvort þrjóturinn þefnæmi muni drepa stúlkuna fögru sem þeir hafa að
sjálfsögðu hrifist af. Slíkar hræringar hafa ekki bara átt sér stað í bókmenntum.
Benda má á metnaðarfullar kvikmyndir er nýta sér formúlur afþreyingariðnað-
arins sem byggingarefni, t.d. Divu og Blue Velvet.
Hvaða ályktanir á svo að draga af þessu? I bók sem Eco skrifaði sem eins-
konar eftirmála við Nafn rósarinnar segir hann að höfundar verði að hætta að
hatast við vinsældir einsog tíðkast hafi meðal framúrstefnumanna; markmiðið
sé ævinlega að skemmta fólki.27 Ef listskapendur hafa í raun fyllt upp í gapið
milli módernisma og afþreyingariðnaðar með skemmtilegum verkum, erum við
þá byrjuð að komast fyrir eitt helsta menningarmein Vesturlanda: mótsögnina
438