Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Síða 7

Adrepur
ritum þá stangast það á við forsendurnar að búa til blandaðan texta með fagur-
fræðileg rök 20. aldar manna að leiðarljósi. EMJ kemur að vísu auga á það sem
kost aðferðarinnar að hún beini „. . . athygli manna að þeim texta sem raun-
verulega hefur varðveist . . .“ (384) en virðist ekki átta sig á því að hann getur
ekki bæði sleppt og haldið og beðið um alla gömlu umræðuna einu sinni enn.
Sú umræða var í raun tæmd með útgáfu Sigurðar Nordals og mjög lítið getur
bæst við hana úr þessu. Eg veit til dæmis ekki hvert á að vísa beiðni EMJ um
úrskurð á því hvort í þriðju vísu Völuspár „hafi upphaflega staðið ‘Ár var alda,
þar Ymir byggði’, eða ‘Ár var alda, það er ekki var’ . . .“ (387). Þetta vandamál
er ekki á dagskrá samkvæmt þeim forsendum sem útgefandi vinnur út frá.
Það er heldur ekki á dagskrá hvort það sé „. . . í meira lagi undarlegt að byrja
svo voldugt kvæði sem Völuspá er á óreglulegri ljóðlínu, . . .“ (386) en í útgáf-
unni er farið eftir Konungsbókartextanum og prentað: „Hljóðs bið eg / allar
kindir“ en ekki: „Hljóðs bið eg allar / helgar kindir" eins og stendur í Hauks-
bókargerð Völuspár og flestir útgefendur hafa fylgt fram til þessa. í handritinu
byrjar kvæðið svona og ef menn eru óánægðir með það þá er því miður of seint
að kvarta við skrifara Konungsbókar frá 13. öld um að hann hefði átt að skrifa
eitthvað annað en hann gerði. Hitt er svo alltaf vandamál hvernig taka skuli
upp einstök orð sem líta undarlega út í handriti eins og t.d. „Heimdalar“ sem
EMJ virðist telja að útgefandi hefði átt að prenta svo í stað „Heimdallar".
Svona eru vafaatriðin í útgáfuvinnu en vafamál í sambandi við stafsetningu ein-
stakra orða er allt annars konar en hvort skotið er inn orðum sem hafa úrslita-
þýðingu fyrir heildartúlkun kvæðisins.
I framhaldi af þessari „nýju“ byrjun kvæðisins setti útgefandi fram nýja hug-
mynd um heildarumgjörð Völuspár og reyndi að sýna fram á að í kvæðinu væri
ekkert sem benti til þess að Oðinn væri að hvetja völvuna til sagna heldur væri
hægt að líta svo á að völvan hefði með útisetu sinni vakið Oðin upp og náð
valdi á honum með því að vita leyndarmál hans. Oðinn hafi síðan leitt hana
með sér og sýnt henni um heim allan og þannig megi rekja til Óðins þá þekk-
ingu völvunnar sem hún miðlar til manna (þ.e. „allra kinda“) í kvæðinu. Sam-
kvæmt þessu sækir völvan visku til Óðins en ekki öfugt eins og skýrendur hafa
jafnan talið í ljósi kvæðisins Baldurs drauma þar sem Óðinn vekur upp völvu
og lætur hana segja sér svipaða hluti og ort er um í Völuspá. Þetta er nýr skiln-
ingur á umgjörð kvæðisins. En vitaskuld er hægt að hafa aðrar skoðanir á hon-
um eins og flestu í okkar fræðum. Og það er rétt hjá EMJ að þessi skilningur
væri mjög „rassbögulegur" ef maður skilur 1. vísu þannig að völvan sé að flytja
Óðni allt kvæðið. En útgefandi reyndi að komast undan þeim skilningi með
því að líta á kvæðið sem hluta af helgiathöfn af einhverju tagi þar sem allt er
sagt frammi fyrir Óðni, líkt og þegar kristnir menn tala frammi fyrir augliti
drottins. Það þarf ekki að gera ráð fyrir að Völuspá sé einkasamtal völvunnar
og Óðins þó að kvæðið sé flutt frammi fyrir honum í óeiginlegri merkingu.
Fyrir utan þennan misskilning EMJ og útúrsnúning eru einu mótrökin sem
39 7