Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 44

Tímarit Máls og menningar
kom hingað til Islands með afstraktmálverkinu eftir stríð. Hvaða augum lítur
þú á módernismann í dag?“ Helga virðist þykja þetta eðlileg framsetning og
segir að þótt brautryðjendur módernismans hafi stundað gífurlega mikilvægar
rannsóknir og veitt listinni mikið frelsi, þá hafi hann nú koðnað niður í „út-
þynnt form og innantómar pensilstrokur“ og tími hans sé nú liðinn.17
En ef litið er út fyrir landsteinana er ljóst að brautryðjendur módernisma
voru alls ekki bara afstraktmálarar. Er ekki hæpið að gera afstraktlistina að al-
mennu viðmiði fyrir módernismann? A fyrstu áratugum aldarinnar kemur
módernisminn fram sem mjög fjölbreytileg fagurfræði andrealískrar listar, eins
og við getum séð í verkum einstakra listamanna, svosem Picassos, og sést þó
kannski enn betur ef við lítum á fjölskrúðug verk hinna mörgu framúrstefnu-
hópa sem þá voru við lýði. Frá sögulegu sjónarmiði má þó gera vissa grein fyrir
þessum skilningi á módernisma. Þegar kom fram á sjöunda áratuginn gat svo
virst sem „hreinleikinn“ væri eðlileg afleiðing eða jafnvel niðurstaða módern-
ismans. Þýski fræðimaðurinn Peter Búrger hefur bent á hvernig þeir straumar
sjötta áratugarins sem helst virtust runnir úr módernisma, t.d. franska nýsagan
í bókmenntum, afstrakt-expressjónismi í myndlist, fúnksjónalismi í byggingar-
list, virtust hver um sig hafa gefið sig æ meir á vald hreinum eða tæknilegum
lögmálum listmiðilsins sjálfs.18 Sem samsvarar alveg lýsingu Greenbergs á
grunneðli módernisma. Má ekki skýra andóf póstmódernismans útfrá þessari
„þróun“ módernismans?
Auðveldast hefur reynst að svara þessu fyrir hönd byggingarlistar og það er
innan hennar sem póstmódernismi virðist koma fram sem skýrast andóf gegn
því sem jafnvel má kalla ríkjandi „hefð“ módernismans. En hinsvegar er viss
hætta fólgin í því að nota arkitektúr sem viðmiðun fyrir aðrar listgreinar einsog
stundum er gert í þessu sambandi, einkum vegna þess að hann hefur miklu
beinna notagildi en aðrar listir. Módernismi í byggingarlist kemur fram með
stílhreint byggingarlag sem er í ljósri uppreisn gegn skreytilist 19. aldar. Ef
fúnksjónalisminn telst ríkjandi stefna innan módernismans (á því er rétt að hafa
vissan fyrirvara), þá er jafnframt ljóst að hann var ekki lengi í andófshlutverki.
Raunar var kassalag hans afar hentugt borgarlífi og nútímasamfélagi og sam-
ræmdist vel tækni- og efnahagsþróun, ekki síst hráum hagkvæmniskröfum op-
inberra bygginga og hverskonar atvinnuhúsnæðis. Þegar komið er fram yfir
miðja öld er fúnksjónalisminn orðinn svo „eðlilegur" stíll að byggingum að
þeim hætti er dritað svo til sjálfkrafa niður. Fúnksjónalismi virðist, a.m.k. frá
sjónarhóli leikmanns, taka mið af nokkuð strangri skynsemisstefnu og hag-
kvæmnishyggju (einsog raunar hugtakið bendir til), andstætt módernisma í
bókmenntum og listum sem beinist gegn „praktískum“ og „opinberum" skiln-
ingi á tungumáli og myndformum.
Að mati talsmanna póstmódernisma í arkitektúr, manna eins og Charles
Jencks og Paolo Portoghesi, er módernisminn orðið sjálfvirkt og lokað form
434