Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 104

Tímarit Máls og menningar
„spennandi“ rithöfundur, heldur frekar sá sem skráði eitt mesta niðurlæg-
ingartímabil í sögu ungversku þjóðarinnar.
Eru bækur hans þá úrelt þing? Nei. Móricz lumar á tvennu sem á eftir að
halda logandi ljósi yfir nafni hans. Hann endurlífgaði tungumálið og
kenndi þjóðinni að þekkja sjálfa sig. Hann gaf henni þá staðfestu sem hún
þurfti til þess að sannfærast um þjóðerni sitt og að ungverska væri hennar
tungumál. Engan hafði órað fyrir því að hægt væri að skrifa ungverskt al-
þýðumál af jafn mikilli snilld og Móricz gerði. Hann sýndi fram á, svo ekki
varð um villst, að ungverska var ekki aðeins tungumál fátækra bænda,
heldur líka margbrotið bókmenntamál. Allt sem hann skrifaði var svo ung-
verskt, svo innilega ungverskt að lak af því. - Og svo vel gert, af svo mikilli
skarpskyggni, svo mikilli mannþekkingu, að hver sem bækur hans las fyllt-
ist stolti yfir því að vera Ungverji - eða öllu heldur: vissi loksins að hann
var Ungverji. Móricz gróf fram þau örlögsímu sem tengdu þjóðina saman.
Hún sá sjálfa sig í verkum hans og skynjaði hjá honum það, sem blundaði
undir niðri en hafði aldrei áður komið í ljós. Hann gaf þjóðinni nýja von
um uppreisn hennar og æðruleysi í baráttunni fyrir mannsæmandi lífi.
Þýðanda er ekki kunnugt um að áður hafi verið þýtt úr ungversku á ís-
lensku, ef frá eru talin nokkur ljóð sem Steingrímur Thorsteinsson þýddi
eftir Sándor Petöfi (1823-1848). Petöfi er höfuðskáld Ungverja og þjóðhetja
þeirra. Hann féll í uppreisn gegn Habsborgurum og í kjölfar þess var ljóð-
um hans snúið á fjölmörg tungumál. Steingrímur mun hafa komist í þær
þýðingar og snúið þeim yfir á íslensku.
Margt er skemmtilega líkt með íslensku og ungversku þótt afar óskyld
séu. Ahersla orða er ávallt á fyrsta atkvæði, bæði eru málin gagnsæ og sam-
sett orð skýra sig oft sjálf: kincses-bánya: gull-náma eða fjár-sjóður, kút-
víz: brunn-vatn, szalma-kalap: strá-hattur.
Fornöfnin voru þýðanda óþægur ljár í þúfu, þar sem Ungverjar telja ekki
ástæðu til þess að nota þau nema til áherslu líkt og gert er í ítölsku og lat-
ínu. Þeir beygja samt sagnir eftir persónum eins og við gerum, nema hvað
sagnkerfið þeirra er tvöfalt í roðinu. Skilur þar á milli hvort um er að ræða
hugmyndina að gera hlutinn eða gjörðina sjálfa. Dæmi: Asztal: borð;
asztalom: borðið mitt; asztalon: á borðinu. Dolgozni: að vinna; dolgozok:
ég vinn, en ekki er vitað hvar né við hvað; azzal dolgozom: ég vinn við
þetta, vinnan er nákvæmlega skilgreind.
Enda þótt málfræðin sé afar ólík þeirri íslensku má benda á fleira sem
líkt er með báðum málunum, t.d. endurtekningar orða svipaðrar merkingar
sem standa saman vegna ríms, stuðla eða hrynjandi; sírás-rívás: grátur og
494