Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Blaðsíða 6

Tímarit Mdls og menningar
dal gaf út sína Völuspá þá hlýtur öll útgáfan að mótast af því, einstakar skýr-
ingar jafnt sem meðferð textans. I þessum aðfinnslum EMJ kemur því miður
fram algjör vanþekking á því hvað felst í hinum nýju kenningum, hvað þær
hafa í för með sér og hvernig þær breyta heildarviðhorfi okkar til fornra kvæða
úr munnlegri geymd.
Þær kenningar sem hér um ræðir voru fyrst settar fram á heilsteyptan hátt
árið 1960 í bók Alberts Lord, The Singer of Tales, þar sem Lord fjallar um
kvæðaflutning júgóslavneskra sagnamanna sem hann og lærifaðir hans Milman
Parry rannsökuðu á fyrri hluta aldarinnar. Það er skemmst frá því að segja að
bókin gjörbylti hugmyndum okkar um varðveislu og flutning kvæða í þjóðfé-
lögum sem ekki styðjast við ritmál. Miklar rannsóknir hafa farið fram í kjölfar
útkomu bókarinnar og miða þær m.a. að því að finna einkenni munnlegrar
menningar og hvernig hún er í grundvallaratriðum ólík ritmenningu (sem barst
hingað til lands með kristni og kirkju), t.d. með tilliti til þess sem við þekkjum
sem orðrétta varðveislu skáldskapar. Eitt höfuðatriði í þessum fræðum er að
þótt við 20. aldar menn lærum utan að einhver kvæði og flytjum þau munnlega
þá á slík munnleg varðveisla lítið skylt við munnlegan kvæðaflutning fyrir rit-
öld því að nú á dögum getum við alltaf vísað í „réttan frumtexta" á bók en það
hugtak er ekki til í menningu sem byggir á munnlegri varðveislu skáldskapar
og fræða. Það hefur m.ö.o. litla þýðingu að tala um munnlega frásagnarlist til
forna út frá reynslu okkar af fólki sem býr við ritmenningu. Til dæmis er ekki
hægt að reyna að skilja eddukvæði út frá rútubílasöng eins og EMJ gerir útgef-
anda upp í ritdómi sínum. (sbr. 384)
I munnlegri hefð er hugmyndin um hið upprunalega kvæði ekki til. Kvæðin
lifna og endurskapast við hvern flutning og í munnlegum flutningi mótast
kvæðin af flytjanda sínum og áheyrendum án þess að einhver dólgamarxismi
komi þar til eins og EMJ heldur (sbr. 384). Því miður veit nú enginn hvernig
flutningi eddukvæða var háttað til forna en við getum kannski nálgast slíkan
kvæðaflutning með því að lesa heilsteyptar uppskriftir kvæða á borð við Völu-
spá sem er varðveitt í tveimur megingerðum. Og við verðum að halda þessum
gerðum aðgreindum ef við viljum nálgast heildarhugsun þeirra því að um leið
og við steypum þeim saman erum við komin með kvæði sem hefur aldrei verið
til og farin að hugsa út frá hugmyndinni um „réttan" frumtexta. Þetta gerðu
fræðimenn hér áður fyrr en nú tíðkast það ekki lengur.
Þau viðhorf sem hafa komið upp í kjölfar bókar Lords eru svo gjörólík því
sem menn gengu út frá áður að það er ógjörningur að reyna að fella eldri um-
ræðu um brotakennda varðveislu, upprunalegan texta, aldur og rittengsl að því
sjónarhorni sem nú er komið fram. En mikið af aðfinnslum EMJ er einmitt í þá
veru að útgefandi hafi ekki hugleitt rök fyrir innskoti hér, upprunalegum texta
þar o.s.frv. Gallinn við þessar aðfinnslur er að þær eru ekki lengur til umræðu.
Nú beinist athyglin að textanum eins og hann er varðveittur og þó okkur þyki
sem ýmislegt megi þar betur fara í ljósi orðamunar úr öðrum óskyldum hand-
396