Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Síða 86

trúir því sem stíllinn segir honum. Ágætt
dæmi er að fínna í íslenska draumnum:
Hún var fínleg og smábeinótt og mér
fannst eins og hún væri alltaf að tylla sér
á tá í veröldinni til þess að sjá hana betur.
Hún var aldrei á svipinn eins og hún
hefði séð þetta allt áður og þekkti þetta
allt — hún var mjög ung. (33)
Og:
Hún var sjálfstæð í hugsun og alin upp
við öryggi og var þess vegna ekki alveg
örugg með sjálfa sig. (21)
Þetta er ákaflega næm og athugul lýsing á
ungri stúlku og nægir til að persónan komi
lesandanum við. Honum verður annt um
hana, eins og aðrar persónur verksins sem
kynntar eru með svipuðum hætti.
En um miðbik verks er eins og Guðmund-
ur Andri missi tökin á stúlkunni í lífi Kjart-
ans og Hrafns, þeirri stúlku sem hann hefur
þó lýst svo eftirminnilega í orðunum sem
vitnað er til hér að ofan. Hann gefur hana
frá sér og hún líkt og hverfur lesandanum,
verður gáta sem hann fær ekki ráðið. I
persónu hennar lágu möguleikar en þeir
voru ekki nýttir á fullnægjandi hátt.
Fyrsta skáldsaga Guðmundar Andra, Mín
káta angist, var notalegt en fremur yfir-
borðskennt og metnaðarlítið tilbrigði við
þroskasöguna velþekktu um piltinn sem
kemur til borgarinnar og kynnist stúlku til
þess eins að glata henni og verða nokkurs
vísari um lífið og tilveruna. Hún var ágæt
stílæfing, en ekki mikið meira. íslenski
draumurinn er metnaðarríkt og alvöru-
þrungnara verk um íslenskan hversdags-
veruleika, drauma og blekkingar. Þar er
sögð saga ofurvenjulegs fólks sem trúir á
sérstöðu tilveru sinnar og mátt sinn til að
skapa eigið líf. Það sér fyrir sér aðra framtíð
en þá sem verður og lifir að sjá drauma sína
verða að engu.
Rödd hins áminnandi þjóðfélagsrýnanda
hefur á undanförnum árum ekki hlotið
hljómgrunn í verkum ungra skálda. I Is-
lenska draumnum má heyra óma hennar en
höfundur hefði mátt ganga lengra í gagn-
rýni sinni og íhugun. I verkinu býrþó heið-
arleg tilraun ungs höfundar til að takast á
við eðli og vanda samtíma síns og arf-
leifðar.
í þessari stílfærðu, þjóðfélagslegu sögu
hefur Guðmundur Andri rýnt í þjóðareðlið,
áminnt samtíð sína og skilgreint íslenska
drauminn á eftirfarandi hátt:
Þú skalt takast það á hendur í lífinu sem
hæfileikar þínir standa síst til, en afrækja
hitt sem þú getur hvort sem er; því að þá
hefði getað orðið svo mikið úrþér. (133)
í verkinu er einnig að finna athugula skil-
greiningu á því hvað það er að vera íslend-
ingur:
(...) það að vera Islendingur er að halda
lífi í minningunni um vesöld og kulda og
hungur, í lágu koti, í banvænni náttúru.
(92)
Það er í slíkum köflum, þegar textinn er
fylltur alvöru og íhygli, sem verkið öðlast
dýpt. Það er hin djúpa alvara sem skapar
bestu kafla sögunnar. Henni hefði mátt búa
sterkari völd. Það er of oft, og að ástæðu-
lausu, reynt að láta léttvæga fyndni draga
úr þunga verksins, og um leið er beinlínis
unnið á móti áhrifamætti þeirrar sögu sem
verið er að segja. Eftir stendur að íslenski
draumurinn er einlæg bók, skrifuð af stíl-
J
84
TMM 1992:2