Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 6

inn, háðsk á svip, því þó hún viti ekki hver
hún er og þó karlmaðurinn skeyti ekki alltaf
um hana, þá man hún eftir kórunni (en svo
heita fyrstu og bestu tilfinningaböndin),
samrunanum og hlýjunni. Og þó hún sé í
ástlausri útlegð, getur hún hugsað og hún
hugsar í hringi og ímyndar sér nýjan heim,
þar sem karlmaðurinn er ekki grjót og hún
ekki rugluð, heldur þau saman í ástinni,
bæði handhafar valds, boðberar skilyrðis-
lausra ásta, sælu og friðar.
Dagný Kristjánsdóttir hefur túlkað
Gerplu Halldórs Laxness í þessum anda,
svo og Helga Kress Tímaþjóf Steinunnar
Sigurðardóttur.1 Þó áherslur þeirra séu mis-
munandi, þá mynda túlkanir þeirra heildar-
mynd: Dagný leggur áherslu á karlmann-
inn, á gerandann og þann sem skapar, þann
sem ræður söguframvindu og skipan
heimsmála, og hún rökræðir hvernig flótti
karlmannsins undan hinu kvenlega (sem er
tilkominn vegna bælingarinnar) ákvarðar
alla þessa þætti. Helga skoðar hins vegar
glottandi fómarlambið: konuna við jaðar-
inn, skerta sjálfsmynd hennar og leit hennar
að ást, og hún ræðir hvemig karlmaðurinn
ákvarðar þessa þætti í lífi konunnar og
stöðu hennar í karlstýrðu þjóðfélagi. Þann-
ig talar Dagný um ástleysið í heiminum en
Helga um ástlaust líf konunnar.
Túlkun Helgu kom á sínum tíma sann-
kölluðu skriði á bókmenntaumræðu hér á
landi og síðan hefur verið deilt um fund
teóríu og texta, hvort og hvernig fræðin beri
bókmenntimar ofurliði og hvort og hvernig
afstaða túlkandans til viðfangsefnisins
skyggi á afstöðu höfundarins sjálfs til sama
efnis. A endanum hefur verið spurt um
réttlætingu þess að einblína á rök fræða,
finna þeim stað í textanum og smða hann
síðan að kenningum sem lúta freudískum
femínisma í hvívetna. Því túlkendur af
þessum skóla hafa tilhneigingu til að spyrja
fyrst og síðast um kynskipt og bælt hvatalíf,
karlstýringu og skilyrði ástar í karlstýrðu og
bældu samfélagi. Textinn er spurður þess-
ara spuminga og skiptir þá engu heillandi
rökleysa hans.
Af þessum sökum er bókmenntafræðin í
augum sumra ekki hraðfleyg skúta. Þvert á
móti er hún sokkin og einu minjamar fúin
sprek í fjöm umræðunnar, engum til gagns,
en mörgum til ama. Slíkur er hverfulleiki
fræðanna. Hvað sem því líður, þá eru túlk-
anir þeirra Dagnýjar og Helgu skínandi
vitnisburður um aðferðina sem hér um ræð-
ir sem og vanda hennar og ætla ég skoða
þær. Takmarkið er að sýna fram á þversögn
aðferðarinnar og spurningin verður, hvort
skóli freudíska femínismans sé ekki ein-
ungis flæktur í aldagamla túlkunarskekkju,
heldur leitist á sama tíma við að losa sig við
lífið, reynsluna af því og minninguna um
það. Hin einstæða ástarhugmynd freudíska
femínismans — stjarnan sem leiðir þennan
her—er þá ekki bara upphaf þessara fræða,
heldur líka endir.
I fyrri hlutanum skoða ég túlkun Dagnýj-
ar á Gerplu og reyni að sýna fram á tak-
markanir hennar. Þar geri ég ennfremur
grein fyrir einhverjum af forsendum freud-
íska femínismans og gagnrýni þær. Hinar
áhugaverðu hugmyndir Michels Foucaults
um sögu kynferðisins varpa ljósi á hluta
þeirra og mun ég ræða hugsanlega þýðingu
hugmynda hans fyrir túlkun sem byggir á
hinum nýja femínisma. I seinni hlutanum
skoða ég síðan túlkun Helgu á Tíma-
þjófimm og gagnrýni hana á sömu forsend-
um. Niðurstaða mín er að vandséð er
hvernig freudíski femínisminn geti gagnast
sem alvöru túlkunarleið, og því síður að
4
TMM 1992:2