Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 14

inu. Auðvitað vill hún spegla sig í betri
hlutanum af sjálfri sér, þeim sem tekur mið
af dásemdum hlutskiptisins frekar en byrð-
um þess. Og þegar kemur að líkama kon-
unnar vill spegilmyndin sýna hið eilífa
fagra, en ekki hið eilífa kvenlega, hið eilífa
frelsi, en ekki hina eilífu byrði. Þessi þáttur
vitundarinnar felur eðlilega í sér hroka per-
sónunnar, bæði gagnvart hlutskiptinu og
heiminum. Og það erhann sem sviðseturlíf
hennar andspænis veruleikanum.
Hins vegar má greina vanmátt Öldu, þátt
vitundar hennar um sjálfa sig í heiminum,
þar sem vamarleysið hefur tekið við af
glæsilegri stjómsemi. Vissulega lifir Alda
fyrir sig inní sér, eins og textinn sjálfur
gefur til kynna; textinn er hún og hún hann.
En það sem gerir Öldu að manneskju og
opnar lesandann fyrir textanum er sá þáttur
vitundar hennar sem hrokinn getur ekki
tamið. Þama eiga átökin sér stað og stríð
Öldu er hennar við sjálfa sig í lífinu. Ef
þetta er rétt, þá er með engu móti hægt að
tala um Öldu sem helberan þolanda karl-
dýrsins.
Eins og gefur að skilja, þá túlkar Helga
Kress vitund/speglun persónunnar með
gjörólíkum hætti. Helga segir: „Alda sér sig
með annarra augum og hún er sífellt að
sviðsetja sig.“ (74) Síðan segir hún:
Áhersla Öldu á augnaráðið nálgast algera
sjálfsspeglun (narkissisma). Þegar hún hef-
ur ekki augu til að skilgreina sig út frá horfir
hún á sig í spegli (75).
Til þess að túlkunin gangi upp, verður Alda
ekki einungis að skilgreina sig út frá augna-
ráði karlveldisins, heldur að hugsa um sig
fyrst og síðast sem kynferðislegt viðfang
þess. En er hún ekkert annað? Hugsar hún
ekkert öðruvísi? Þó Alda efist ekki um
þokka sinn á góðum degi, þá er markmið
hennar lævi blandið og ekki endilega það
sem Helga segir það vera: „Markmið Öldu
er að aðrir, þ.e. karlmenn, vilji hana, og hún
sér sig aðeins sem kynferðislegt viðfang“
(76). En Alda sér sig ekki bara utanfrá, ólíkt
þeim sem gimast hana. Miklu frekar getum
við sagt að Alda vildi að hún vildi einhvem,
um leið og hún sviðsetur sig sem kynveru,
skilur ekki þann karlmann sem lætur hana
í friði og finnst hún vera ein af fáum útvöld-
um.
3
Óhætt er að segja túlkun Helgu á vitundar-
lífi Öldu ná hámarki, þar sem hún segir:
„Ytrasta afleiðing gláps er nauðgun, og
einnig hana ætlar Alda að gangast undir“
(76). Þessu til stuðnings vitnar hún í text-
ann, þar sem Alda er á þvælingi í útlenskri
borg og hugsar: „Hvaða máli skiptir mig
eitt tippi til eða frá?“ (T 100). Þetta, segir
Helga, „má sjá | . .. ] sem gróteska yfirlýs-
ingu: Það er enginn munur á karlmönnum
þegar til kemur. Allir eru þeir í rauninni
nauðgarar“ (76).
En þetta er nú bara ofsóknarbrjálæði. Það
nauðgar enginn Öldu ívarsen, enda á hún
ekki heima í veröld nauðgarans. Hún stend-
ur utan við hana, eins og heiminn yfirleitt;
hún er ósnertanleg öllum nema sjálfri sér.
Og það er hennar kvöl. Orðin „Hvaða máli
skiptir mig eitt tippi til eða frá“ vitna þannig
miklu fremur um yfirþyrmandi einsemd
Öldu en einhverja hugmynd hennar um
karlmenn sem sísvanga blóðhunda, rífandi
í sig bert kvenmannsholdið, nauðgandi og
meiðandi. Kannski vildi hún í aðra röndina
að svo væri, að einhver gæti látið hana finna
verulega til. En Helga mistúlkar glápið, því
12
TMM 1992:2