Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 85

Hrafns á menntaskólaárum, en í þeim köfl-
um sem tengjast Sigurði, föður Kjartans, og
Hrafni á fullorðinsárum ríkir víða kyrrlát,
angurvær stemmning sem er sköpuð með
taktföstum endurtekningum:
Þegar hann var kominn heim sagði eng-
inn neitt. Þegar hann kvaddi sagði eng-
inn neitt — Þau sögðu vertu sæll og guð
blessi þig en þau sögðu ekki neitt. (43)
Hann gekk marga götu margt kvöld og í
margs konar veðri. (61)
(...) ekkert er öðrum að kenna, ekkert
er öðrum að þakka, ekkert kemur öðrum
við. (77)
Hvort sem stíllinn er hraður og djassaður
eða myndar tregafulla ljóðrænu er hann
ætíð fylltur af taktföstum hljómi sem gæðir
textann ákveðinni einlægni og mýkt um
leið og hvarflað er í átt að tilfinningasemi.
En öðru hvoru er líkt og Guðmundur
Andri hætti að treysta þessari gáfu sinni,
þessum styrk sínum til að halda trúnaðar-
sambandi við lesandann og hann vrkur frá
hinni lýrísku frásagnaraðferð, velur sam-
talsleiðina. En einmitt þar býr veikleiki
hans sem skáldsagnahöfundar.
íslensk samtalshefð á upphaf sitt í fom-
sögum þar sem menn leitast sífellt við að
hafa betur en viðmælandinn og sanna and-
lega yfirburði sína með því að tala í spak-
mælastíl. Laxness sótti óhikað fyrirmynd í
þessa hefð en yngri höfundar hafa kosið að
víkja frá þessari dramatísku og nokkuð yf-
irspenntu aðferð og leitast við að gæða sam-
töl hversdagslegum trúverðugleika.
í þau fáu skipti sem íslenskir rithöfundar
af yngri kynslóð kjósa að leiða persónur
fram á svið og leyfa þeim að tjá sig í orðum
verður yfirleitt trúnaðarbrestur milli les-
anda og persóna. Þessum höfundum hentar
ekki að byggja á sviðsetningum eða beinum
samtölum. Hæfni þeirra sem rithöfunda
byggir í ríkum mæli á því að láta sögur sínar
gerast í stílnum að hætti Péturs Gunnars-
sonar.
— Jú jú. Þú hefur alveg rödd. En þú hefur
aldrei getað sungiðl
— Nei.
— Af hverju ekki?
— Ég veit það ekki.
— Skrýtið, sagði ég.
— Já skrýtið, sagði hann.
(Islenski draumurínn, bls. 123)
Þetta er hið dæmigerða íslenska samtal í
nútíma bókmenntaverki, hvorki verra né
betra. Það er í hinum tíðindalitla „jamm og
jæja, það er nú svo“-stíl og varpar engu ljósi
á persónur eða atburði.
Það kann að vera að einmitt þessi veik-
leiki ungu rithöfundakynslóðarinnar sé það
sem helst kemur í veg fyrir að persónusköp-
un verka þeirra verði svo kraftmikil að per-
sónur verði eins og kunningjar lesenda. Þó
má segja að Einar Kárason hafi tekið að sér
að bæta fyrir brot kollega sinna. Einar kann
þá list að láta persónur lýsa sér í orðum
sínum og persónugallerí hans í Eyjabálkn-
um er vísast það fjölskrúðugasta sem við
eigum í einu bókmenntaverki síðan Lax-
ness lagði frá sér pennann.
Persónusköpun í verkum flestra annarra
yngri rithöfunda hefur í miklum mæli verið
unnin í gegnum stílinn. Það er hann sem
myndar tengsl milli persóna og lesenda,
fremur en orð persóna og athafnir. Og þó
volduga persónusköpun kunni að skorta er
þessi aðferð ágætlega til þess fallin að vekja
samúð lesanda með persónum. Lesandinn
TMM 1992:2
83