Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 41

Ástráður Eysteinsson
Um formgerð og frásögn
Önnur sýn á skáldsagnagerð síðastliðins
áratugar
í þessari grein er litið yfir skáldsagnagerð síðastliðins áratugar og fjallað
um „skapandi endurmaf ýmissa höfunda á þeirri formgerðarbyltingu
módernismans sem varð fyrir aldarfjórðungi. Leidd eru rök að þvíað flestar
veigamestu skáldsögur síðustu ára búi yfir myndrænum og Ijóðrænum
tjáningarhætti og vitni því ekki um „afturhvarf til frásagnarinnar“, eins og
haldið hefur verið fram í greinum hér í tímaritinu að undanförnu.
Mestu umskipti og jafnframt mesta blóma-
skeið í sögu íslenskrar skáldsagnagerðar
áttu sér stað frá miðjum sjöunda áratugnum
og fram á miðjan þann áttunda. Með
„skeiði" er hér ekki átt við bókmenntaþróun
í ljósi einstaklingsframtaks, eins og hins
ævintýralega ferils Halldórs Laxness. Þetta
var umrót sem allmargir höfundar áttu þátt
í, hver með sínum hætti, þótt í þessu tilfelli
megi um helstu umbrotin fjalla sem birting-
armynd módemisma eða formgerðarupp-
reisnar í skáldsögunni.1
Ein skýring á þessu frjósama róti kann
raunar að vera sú að hópur höfunda lét
ögrast af afrekum Halldórs Laxness og tók
að flytja mörk skáldsögunnar út fyrir at-
hafnasvið hans. Fyrst og fremst voru þessir
höfundar þó að bylta þeirri raunsæilegu
frásagnarhefð sem enn réð lögum í íslenskri
skáldsagnagerð þótt hún væri farin að tréna
innan frá. Á umræddu tímabili komu út
verk eftir Steinar Sigurjónsson, Thor Vil-
hjálmsson, Svövu Jakobsdóttur, Þorstein
frá Hamri, Jakobínu Sigurðardóttur og
Guðberg Bergsson sem breyttu sköpulagi
íslensku skáldsögunnar.' Með Kristnihaldi
undir Jökli (1968) tók Halldór Laxness
raunar sjálfur þátt í þessum umsvifum, sem
birtust í nýsköpun í frásögn, tíma, persónu-
sköpun, veruleikamynd og málheimi skáld-
sögunnar.
Það er nú að koma æ betur í ljós að
viðhorf til þessarar nýsköpunar hefur gagn-
ger áhrif á mat manna á þróun íslenskrar
skáldsagnagerðar á þeim liðlega fimmtán
árum sem eru að baki síðan dró úr umbrot-
um módernismans. Þetta má meðal annars
ráða af tveimur nýlegum greinum eftir þá
Halldór Guðmundsson og Gísla Sigurðsson
í Tímariti Máls og menningar. Þeir eru í
TMM 1992:2
39