Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 66

Tíminn í myndinni hefur líka valdið okk-
ur heilabrotum. Þótt tíminn sé kyrr er hann
stöðugt rofinn af snöggum hreyfingum. Af
þeim sökum hefur okkur dottið í hug að
myndefnið sem dregið hefur verið upp sé
tengt nóttinni, næturtilfinningu eða draum-
um, því að í hugarheimi okkar eru nóttin og
draumur kyrrð, hvíld á hreyfíngu.
Hvers vegna er myndin þá ekki höfð ein-
lit, bara svört eins og nóttin?
Það stafar af því að þetta er ekki óhlut-
bundin mynd. Á henni eru mannverur eða
formtákn sem koma í staðinn fyrir þær.
Það að myndin er aðeins í tveimur litum,
svörtum og hvítum, einfaldar kannski hlut-
ina fyrir sjónina (henni er léttara að skoða
tvo liti en marga hlið við hlið eða marga liti,
hvem í öðrum eða í gagnsæi) en þetta auð-
veldar manni ekki skilninginn. Tvílit mynd
getur verið jafn flókin fyrir vitið og sú sem
er marglit og saman sett hvað litina varðar.
Hið einfalda er ekki einfalt. Það verður
leitt í ljós síðar í þessum orðum.
Ef við skoðum myndina örlítið nánar og
leiðum hugann frá litunum, sjáum við strax
að á henni em tvær verur: önnur til hægri,
hin til vinstri. í fljótu bragði virðast vemm-
ar vera mannverur, en þær eru afar stílfærð-
ar. Líklega er þetta fremur „innihald“ eða
túlkun mannverunnar en beinlínis ytri form
hennar, þ.e.a.s. þau sem við getum séð með
bemm augum. Þess vegna er stíllinn örlítið
í anda expressjónismans. Málarar sem að-
hylltust hann reyndu að lýsa svonefndum
„innri alheimi". Málarinn beitir innsæi sínu
við gerð verksins. Og innsæið er tíu sinnum
betra en það að vita, ef marka má ummæli
málarans Nolde.
Við látum því sem vind um eyrun þjóta
þótt einhver segi sem þykist vita hvemig
formgerð mannsins er, bæði sú innri og ytri:
„Svona eru ekki neinar Iifandi vemr.“
Þær eru ekki þannig í útliti eða að innri
gerð heldur aðeins í innsæi listmálarans.
Innsæið er hverjum manni eðlisbundið og
verður að lúta stílvilja eða formskyni hvers
og eins. Þannig skynjum við og skiljum
myndina á okkar hátt en ekki algerlega eftir
höfði málarans.
Jafnt er á komið með verunum hvað litinn
varðar, báðar eru í svörtu og hvítu. Aftur á
móti er útlit þeirra gerólíkt, formin eða
formgerðin. Sú til hægri er mýkri, línumar
em bognari. Þær bylgjast. Hin veran er öllu
hvassari. Hún er úr þrihymdum formum
sem liggja á ýmsa vegu. Auk þess er hún á
hreyfingu. Hún stefnir að hinni verunni,
sem situr kyrr. Bylgjurnar koma ekki til
móts við hvössu formin. Við sjáum því að í
myndinni er hreyfing frá vinstri til hægri.
Veran til vinstri leitar á hina og hún er þegar
komin talsvert frá vinstri hlið myndarinnar.
Hún er ekki að leggja af stað. Hún hefur
þegar stigið nokkur skref í átt til hinnar.
Myndin er ekki aðeins köld eða vits-
munaleg niðurröðun forma. í henni er
ákveðin tilfinning. Hún lýsir eflaust sál-
rænu ástandi með táknum eða vinnubrögð-
um sem gefa áhorfandanum tækifæri til
þess að túlka efni hennar og innihald.
Að vísu er hún ekki í dæmigerðum ex-
pressjónískum stíl. Hún er blönduð. Af
þeim sökum drögum við þá ályktun að hún
hafi verið gerð á síðari hluta þessarar aldar,
ekki fyrri helmingi hennar, þegar hinn
hreini expressjónismi ríkti.
Vegna áleitni verunnar til vinstri (heldur
hún með táknrænum hætti á hjartanu í lófa
tilfinninganna?) sjáum við að hún er líklega
í eðli sínu athafnasöm og lætur ekki við
neitt sitja. Hin táknveran er í kyrrstöðu og
lætur við það sitja að hreyfingin komi til
a
64
TMM 1992:2