Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Blaðsíða 19

Alda/n er dæmd til að hrekjast, vegna þess
að í karlveldinu hafa konur engan stað til
að fara á. Um leið er saga hennar sár og
jafnframt grótesk saga um konu sem leitar
að sjálfri sér í ástinni en ferst vegna þess að
sá karlmaður sem hún festir ást á er í raun
hlutgerving, ef ekki steingervingur, karl-
veldisins sjálfs (89).
En saga Öldu er ekki um karlveldið, ekki
um það hvemig Alda skilgreinir sig út frá
augnaráði karlveldisins og ekki um það
hvemig hún reynir, þrátt fyrir allt, að brjót-
ast undan valdbeitingu þess. (Gróteskan,
flæðið og hláturinn vinna ekki á því sem
enginn fær höndlað). Hins vegar má greina
ýmsar ástæður þess, hvers vegna Alda vill
ekki og getur ekki myndað jarðsamband og
sagan er að stórum hluta frásögn af þeim. í
falli Öldu og fórn felst þar af leiðandi eitt-
hvað annað og meira en að karlveldið kúgi
hana, geri ást hennar að engu og eyðileggi
síðan líf hennar. Hún er vissulega dæmd til
að hrekjast, en það er af því að hún sjálf
setur líft sínu skilyrði sem enginn getur
uppfyllt. Sem tilraun til sjálfssköpunar er líf
Öldu því vonlaust. En einmitt þess vegna
minnir saga hennar á margskráðan ofmetn-
að heimsfrægra persóna, freistingar þeirra
og fall. Með því móti einu býr sagan yfír
harmrænu þema, en eins og ljóst er orðið,
þá rúmar heimsmynd freudíska femínism-
ans ekki slíkar sögur.
5
Ef einhver vill tala um ást og gera þá um-
ræðu að menningarrýni, þá eru hugmyndir
freudíska femínismans afar villandi. Túlk-
un Helgu Kress á Tímaþjófnum ber þess
vitni. Því í stað þess að spyrja um heillandi,
en ekki einfalt hlutskipti kynveru og skoða
þau skilyrði sem gætu búið því að baki —
en án þess getur enginn talað um samlífið
svo vel fari, hvað þá aðstæður ástarinnar,
því konan er ekki bara Kona, heldur lýtur
hún um margt sömu lögmálum og karlmað-
urinn — segir freudíski femínistinn annað
hvort „já“ við öllu því sem efast má um, eða
skáldar í aldagamlar og óleysanlegar eyður
tilvistarvandans. Átök siðferðis og kyn-
ferðis fara fyrir lítið, svo og mestöll saga
mannsandans ef út í það er farið (heim-
speki, bókmenntir og saga). Kannski er
boðskapurinn svo einstæður einmitt þess
vegna, en hann felst fyrst og fremst í upp-
hafinni dýrkun hvatalífsins, ásamt þeirri trú
að ef karlveldið molni, muni ást Flæðis-
Konunnar breiða úr sér og heimurinn allur
verða réttlátari og betri.
Það er nógu slæmt að horfa uppá fræðin
gera ástina upptæka og í raun er slíkt athæfi
ekkert annað en móðgun við upplýstan les-
anda. En kynveran er ekki bara sögð geta
elskað af lífi og sál velji hún af-bælinguna,
heldur líka lifað lífi sínu átakalaust með
annarri, en einungis með þeim hætti á hún
kost á að nálgast djúpið í sjálfri sér, sann-
leikann í lífínu og heilsteypta sjálfsmynd.
Það er hið sama og að segja að þannig geti
hún loks lifað lífi sínu frjáls, án íhlutunar
valds. Með þessu móti stendur skóli freud-
íska femínismans vörð um eina helstu túlk-
unarskekkju fræðanna, nefnilega þá að
maðurinn geti verið góður og að ástin sé
honum sjálfur uppruninn, bara ef hann læt-
ur ekki bælinguna ná tökum á sér.
Aðalatriði þessa máls er eftir sem áður
þetta: kvenkyns túlkandi sem einbeitir sér
að skilyrðum ástarinnar í karlstýrðu þjóðfé-
lagi virðist sjaldan geta skoðað samlíf, sam-
skipti kynjanna, eða kynhegðun, án þess að
skapa nýjan heim. Sá heimur er mun ein-
TMM 1992:2
17