Tímarit Máls og menningar - 01.03.1999, Blaðsíða 47

AF „CERVANTÍSKU“ BERGl BROTINN
ekki beinn afkomandi Cervantesar en tilheyri samt þeirri hefð í gegnum Sterne - sem þá er
væntanlega í hans augum beinn afkomandi Cervantesar. Svona nokkuð er auðvitað ekki
hægt að sanna, en það sem Goytisolo er hugsanlega óbeint að vísa í er að Portúgalar hafa
alla tíð - eða ff á þeirri tíð þegar þeir fengu stuðning frá hinu vaxandi heimsveldi Englands
til að losna undan oki spænska konungsveldisins - átt afar náin menningartengsl við Eng-
land og hefur það skilað sér á ýmsan hátt, m.a. í bókmenntunum og mun betri ensku-
kunnáttu meðal Portúgala en Spánverja.
7 Miguel de Unamuno (1864—1936) má kannski með einhverjum rétti lýsa sem
rammkaþólskum hugsuði og skáldi með existensíalískum undirtóni. Eftir hann liggur
gríðarmikið höfundarverk sem spannar allar hugsanlegar tegundir skrifa: tuttugu og
fimm ritgerðasöfn; áttahundruð blaðagreinar; þrettán skáldsögur; sjötíu og tvær smásög-
ur; áttatíu og tvær samræður; hann gaf út átta ljóðasöfn en óútgefin ljóð eftir hann teljast
eittþúsund sjöhundruð fimmtíu og fimm. Þessi afkastamikli höfundur var, ásamt José
Ortega y Gasset, einn áhrifamesti menntamaður sinnar tíðar á Spáni. Til gamans má geta
þess að ein sagan segir að hann hafi „lagt það á sig“ að læra dönsku til að geta lesið
Kierkegaard á frummálinu.
8 Ramiro de Maeztu (1875-1936) var samtíðarmaður og mikill vinur Unamunos. Maeztu
var ekki skáld eins og Unamuno en skrifaði mikið um bókmenntir, en einkum þó um fé-
lagsleg, söguleg og stjórnmálaleg efni. Nú til dags þykir hann helst áhugaverður fyrir
ffamsýni og að hafa verið nútímalegri en aðrir á þeim tíma - n.k. Einar Ben þeirra Spán-
verja - og bera sum rita hans þess merki hversu sárt honum sveið kotungsháttur og ráða-
leysi Spánverja þess tíma. í kringum aldamótin síðustu töldu spænskir menntamenn það
eitt helsta verkefni sitt að rífa upp þjóðarvitund Spánverja af dormi þeim sem hún hafði
verið í ff á því þeir glötuðu stöðu sinni og styrk sem heimsveldi. Stór hluti þess starfs fólst í
að vekja upp mýtuna um séreðli „hinnar spænsku sálar“ og beittu þeir túlkunum sínum á
bókmenntum 16. og 17. aldar - einkum Don Kíkóta-óspart til að styðja þá hugmynd sína.
„Hin spænska sál“ átti að vera tragísk í eðli sínu og kaþólskari en aðrar sálir heimsins.
Þetta er það sem Goytisolo vísar í þegar hann talar um „strangtrúartúlkanir“ á spænskum
bókmenntum fortíðarinnar.
9 Valdés bræðurnir voru þeir Alfonso de Valdés (1490-1532) og Juan de Valdés
(1499-1541), sem báðir voru rithöfundar og eldheitir talsmenn Erasmusar frá Rotter-
dam. Alfonso átti til að mynda í bréfaskriftum við Erasmus frá árinu 1525 og voru þeir
báðir bræðurnir ákærðir af spænska Rannsóknarréttinum fyrir guðlast og tengsl sín við
Erasmus.
10 Juan Luis Vives (1492-1540) var rithöfundur sem gekk til mennta í París og var útnefhdur
prófessor í mannvísindum í Loivina í Belgíu þar sem hann kynntist Erasmusi frá Rotter-
dam og urðu þeir upp ff á því mjög nánir vinir. Erasmus hvatti hann meðal annars til að
skrifa skýringarrit við De civitate Dei eftir heilagan Ágústínus, en auk þess skrifaði hann
þó nokkur rit gegn aristótelisma þess tíma.
11 „Gæðaþjóðernishyggja" (nacionalismo de calidad) er hugtak sem Goytisolo notar víða í
skrifum sínum. Með þessu á hann við þá tegund þjóðrembu sem beinir sjónum sínum sí-
fellt að upphafinni og ímyndaðri fortíð þeirrar þjóðar sem um ræðir hverju sinni, þ.e. til
þeirrar tíðar þegar bæði kynþáttur og menning eiga að hafa verið „hrein og ómenguð".
Slíkt „gæðaeftirlit" með menningunni felst í því að líta á hana sem einangraða og eðlis-
læga þjóðinni og landinu sem hún byggir; að það þurfi stöðugt að vera að vernda hana og
sjá til þess að hún óhreinkist ekki af áhrifum að utan. Þessi árátta, að telja sér trú um að
menningin sé sprottin af einni og stakri rót, hefur reynst eitt helsta böl tuttugustu aldar-
innar því hún hefur verið höfuðhvatinn að baki fýrirbærum á borð við nasisma,
serbneska þjóðernishyggju, hryðjuverk ETA, Frelsissamtaka Baska á Spáni, svo fátt eitt sé
nefnt. Hér á íslandi hefur sambærilegt viðhorf legið til grundvallar þeirri stefnu sem
TMM 1999:1
www.mm.is
37