Són - 01.01.2005, Blaðsíða 17

ÍSLENSKAR LAUSAVÍSUR OG BRAGFRÆÐILEGAR BREYTINGAR 17
sem sagnakvæðaháttur. Í lausavísum hverfa edduhættir hins vegar
algjörlega. Eina vísan undir slíkum hætti er eignuð Ögmundi biskupi
Pálssyni.25 Annars finnast lausavísur undir edduháttum ekki fyrr en
eftir siðskipti, einna fyrst er hálfgerð runhenda Staðarhóls-Páls.
(7) Fornyrðislag fyrir og eftir siðskipti
25 Vísan er þó mjög vafasöm. Ekki er víst að hún sé frá rannsóknartímabilinu. Hún
er ársett 1542 í Fitjaannálum Odds Eiríkssonar en þeir annálar eru aðeins til í afriti
frá seinni hluta 18. aldar: JS 2 fol., um það bil 1760, sbr.: Annálar 1400–1800 II
(1927–1932:46). Frumritið var ekki skrifað fyrr en um 1700 og brann trúlega árið
1728 (Annálar 1400–1800 II 1927–1932:8). Og ekki er víst að hér sé um að ræða
lausavísu: Þessi örnefnaromsa undir fornyrðislagi gæti verið hluti af lengri þulu.
26 Fyrri vísan: JS 2 fol., bls. 80. Seinni vísan: Lbs. 167 8vo, prentað eftir Jóni
Þorkelssyni (1888:385); „kvenna“ (í stað „kvinna“) er tekið upp úr handritinu og
þakka ég Sverri Tómassyni ábendinguna.
27 Hér eru til dæmis ekki taldar með vísur Friðþjófs úr Friðþjófs sögu frækna, en mik-
lar líkur eru á því að þær séu hlutar af kvæði (lof hetjunni) eða einhvers konar
ævidrápu, líkri þeirri sem Örvar-Oddur kvað um afrek sín, enda falla þær vel
saman og virðast segja samfellda sögu. Ekki eru heldur með vísnadæmi í Þriðju og
Fjórðu málfræðiritgerðinni enda óvisst að þau séu lausavísur og oft er ekki ljóst
hvaðan dæmin eru tekin.
28 Þær eru fáar: innan við fimm slíkar runhendur eru varðveittar frá miðöldum.
Ólíkt vísum undir ljóðahætti eru þær gamlar, frá 10.–12. öld; síðan virðist þessi
háttur fallinn í gleymsku í lausavísnagreininni.
Grímsnes hið góða
og Gull-Hrepparnir,
Sultar-Tungur
og svarti Flói.
Lítið er lunga
í lóuþræls unga,
þó er enn minna
mannvitið kvenna.26
Þessi óvænta fjarvera edduhátta í lausavísum frá 1400–1550 er
sérkennileg að því leyti að á miðöldum voru edduhættir ekki óvinsælir
í lausavísum. Um 120 lausavísur undir edduháttum eru til frá 9.–14.
öld og eru þá ótaldar vísur sem eru lengri en átta vísuorð, runhendur
dregnar af edduháttum og vísur sem trúlega heyra til stærri kvæða.27
Einkum er mikið um lausavísur undir edduháttum í Sturlungu og í for-
naldarsögum, þ.e. frá þeim tíma sem liggur nær rannsóknartímabili
mínu. Flestar þeirra vísna eru undir fornyrðislagi, eða um 66 heilar
vísur (8 vísuorð) og um 30 sjálfstæðir helmingar (4 vísuorð). Vísur
undir ljóðahætti eru mun færri, eða um 6, og birtist sú elsta ekki fyrr
en í Sturlungu. Fornyrðislag er trúlega vinsælast vegna þess hve einfalt
það er. Runhendur eru til dæmis aðeins dregnar af fornyrðislagi.28 Vís-
ur með svokölluðu draugastefi, sem verða seinna áberandi, meðal