Són - 01.01.2005, Page 25

Són - 01.01.2005, Page 25
ÍSLENSKAR LAUSAVÍSUR OG BRAGFRÆÐILEGAR BREYTINGAR 25 vísur sýna að bragfrelsi í rímnaháttum er sambærilegt við það sem við finnum í edduháttum en talsvert meira en í dróttkvæðum fyrir hljóð- dvalarbreytingu. Það má segja að hrynhent, sem varð til við samruna latnesks kirkju- kveðskapar og dróttkvæða, nálgist bragliða-hrynjandi rímnahátta út frá atkvæðafjölda, sem breyttist smám saman í trókískt bragskema, en edduhættir nálgist bragliða-hrynjandi út frá áherslumunstri. Þeir síðar- nefndu hafa frá upphafi ferskipta taktinn og eru beinni leið til rímna- hátta heldur en dróttkvæði sem virðast hafa átt lítinn þátt í þróun bragarhátta á 14.–16. öld. Því er ekki að neita að skáldahefð, sem var svo sterk á Íslandi í fimm hundruð ár, hafi haft talsverð áhrif á rímna- hætti sem eru í mótun á 13.–14. öld, þ.e. enn á „valdatíma“ drótt- kvæða, en líklegt er að áhrif frá þeirri skáldskaparhefð hafi borist til rímnanna frá hrynhendu frekar en beint úr dróttkvæðum.51 Það er ekki einvörðungu hrynjandi sem er lík með edduháttum og rímnaháttum. Almennt séð eiga edduhættir meira sameiginlegt með rímnaháttum heldur en dróttkvæði og jafnvel hrynhenda. Bæði eddu- hættir og rímnahættir (að minnsta kosti þeir einföldu) henta til að mynda vel fyrir langa frásögn, ólíkt skáldaháttum sem hentuðu verr í það hlutverk, og átti það stóran þátt í hnignun dróttkvæða á 14. öld.52 Talsverð líkindi eru einnig með myndmáli rímna og edduhátta. Að vísu gegna skáldakenningar og einkum heiti miklu hlutverki bæði í rímum og lausavísum undir rímnaháttum; hvorugt er þó frjótt kveð- skaparbragð þar enda er þá kenningalist miðaldadróttkvæða horfin að mestu. Sú tegund myndmáls sem tekin var upp í rímum og reynd- ist frjósöm nýjung er blómað mál. Það kemur frá Evrópu, líkt og helstu fyrirmyndir rímnahátta.53 Blómað mál er greinilega frábrugðið 51 Hér má minna á smærri skáldahætti sem hafa einmitt hrynjandi edduhátta en atkvæðafjölda, innrím og ýmis önnur einkenni dróttkvæðs háttar. Flestir þeirra eru þó ekki afleiðing eðlilegar þróunar heldur sjaldgæfrar íþróttar og þykir það benda til þess að einmitt þessir hættir hafi haft lítil áhrif á mótun rímnahátta. Dæmi sýna ekki heldur þróun í þessa átt enda er aðeins ein vísa þar sem erfitt er að segja til um hvort hér sé á ferðinni einn af smærri háttum (sbr. innrím, nema í 3. vísuorði; ekkert endarím) eða einfaldlega óregluleg ferhenda: „Allt er það samstælt / eyjar og meyjar. / Meyjar þurfa manns vit / þá þeim maginn klæjar“. Vísan er frá um eða eftir 1500, í handritinu AM 151 4to (139v) frá lokum 15. aldar, og er torskil- in; „vít“ í handritinu getur verið nafnorðið „vit“ eða forsetningin „við“ en staf- setningin í handritinu bendir til þess að það fyrrnefnda sé líklegra. 52 Sbr. t.d.: Guðrún Nordal (2001). 53 Um blómað mál, uppruna þess, flokkun og margt fleira sjá: Davíð Erlingsson (1974).
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132
Page 133
Page 134
Page 135
Page 136
Page 137
Page 138
Page 139
Page 140
Page 141
Page 142
Page 143
Page 144
Page 145
Page 146
Page 147
Page 148
Page 149
Page 150
Page 151
Page 152
Page 153
Page 154
Page 155
Page 156
Page 157
Page 158
Page 159
Page 160
Page 161
Page 162
Page 163
Page 164
Page 165
Page 166
Page 167
Page 168

x

Són

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Són
https://timarit.is/publication/1139

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.