Són - 01.01.2005, Síða 89

ÞANKABROT UM LJÓÐBYLTINGAR 89
To lead you to an overwhelming question …
Oh, do not ask, ‘What is it?’
Let us go and make our visit.
In the room the women come and go
Talking of Michelangelo.
The yellow fog that rubs its back upon the window-panes,
The yellow smoke that rubs its muzzle on the window-panes
Licked its tongue into the corners of the evening,
Lingered upon the pools that stand in drains,
Let fall upon its back the soot that falls from chimneys,
Slipped by the terrace, made a sudden leap,
And seeing that it was a soft October night,
Curled once about the house, and fell asleep. […]
Einhver kynni að segja sem svo að hæpið sé að dæma bækurnar eftir
því einu hvernig upphafsljóð þeirra byrja. Það er að vísu rétt að sýnið
er lítið, en það er engu að síður dæmigert, og svipað kæmi í ljós ef
önnur ljóð væru skoðuð. Af hverju eru þá bækur þessara jafnaldra
jafn ólíkar og raun ber vitni? Svarið getur varla verið nema á einn
veg: Það var annar tími í ljóðlist á íslensku en ensku, kynslóð Stefáns
var ekki móttækileg fyrir skáldskap af því tagi sem Eliot var að yrkja,
og þekkti hann lítt eða ekki.5 Öðru máli gegndi þegar komið var fram
á fimmta áratug aldarinnar. Þótt menn segi oft sem svo að listin sé ein
er augljóslega rangt að ganga út frá því að klukkan sýni sama tíma á
öllum stöðum. Eða svo var að minnsta kosti við upphaf síðustu aldar.
En berum ljóðin aðeins saman og athugum í hverju munur þeirra er
fólginn.
Sviðið er í fyrsta lagi gjörólíkt. Annarsvegar sveit, náttúra, hins-
vegar borg og ‚ónáttúra‘, öðru nafni firring. Ljóð Stefáns („Vorsól“) er
innilega lýrískt, það er þakkaróður og persónuleg lofgjörð um yndi
vorsins, en kvæði Eliots er dramatísk einræða, lögð öðrum manni í
munn, og strax í titlinum („The Love Song of J. Alfred Prufrock“)
kemur fram kaldhæðni og fjarlægð.
5 Nýlega hefur hinsvegar verið bent á kynni Stephans G. Stephanssonar af
Grasblöðum Walts Whitman og Eyðilandi Eliots. Mjög forvitnilegt er að sjá viðbrögð
hans, sbr. grein Guðrúnar Bjarkar Guðsteinsdóttur „Stephan G. og módernisminn“
(2004:123–140).