Són - 01.01.2005, Síða 115

ÞANKABROT UM LJÓÐBYLTINGAR 115
því hvað gefi skáldskapnum gildi, sem póetíska trúarjátningu hans, og
í því ljósi er hún gagnleg.84
Í framhaldi af orðunum sem vitnað var til ritaði Einar:
Nútímaskáld erlend og hérlend leitast við að gera veruleika
ljóðsins sjálfstæðari en áður, óháðari hinum ytri veruleika, koma
á beinu sambandi lesandans við veruleika ljóðsins með því m.a.
að sleppa samanburðarorðum og snúa sér beint að myndinni.
Þessu má skipta í tvennt: 1) Nútímaskáld leitast við að gera veruleika
ljóðsins sjálfstæðari en áður, óháðari hinum ytri veruleika, og 2) nú-
tímaskáld leitast við að koma á beinu sambandi lesandans við veru-
leika ljóðsins með því meðal annars að nota myndhverfingar í stað
samlíkinga. Fyrri staðhæfingin kemur orðum að ákaflega mikilvægri
tilhneigingu í nútímaskáldskap. Án hennar hefði ljóðabálkur eins og
Tíminn og vatnið verið óhugsandi. Hin seinni er nokkuð alhæfingar-
kennd. Auðvelt er að sýna fram á að hún stenst ekki sem almenn lýs-
ing á nútímaskáldskap. En þó hún sé ekki rétt frá sögulegu sjónarmiði
hefur hún gildi sem skoðun Einars Braga á skáldskap. Það réttlætir
hinsvegar varla ályktun Eysteins Þorvaldssonar af orðum Einars:
Þessi orð staðfesta að það er myndhverfingin sem best þjónar
metnaði módernra skálda.85
Þetta er að mínum dómi óleyfileg alhæfing sem engin bókmennta-
söguleg rök eru fyrir, ef ‚módern skáld‘ þýðir hér ‚nútímaskáld‘ eins
84 Það má heita almennt viðurkennt að skrif skálda um skáldskap verði að meta í ljósi
þess sem þau aðhyllast sjálf. Skáldið T.S. Eliot sem var jafnframt afar mikilvirkur
og áhrifamikill gagnrýnandi á fyrrihluta síðustu aldar lagði á þetta mikla áherslu
þegar á leið, og í einum seinasta fyrirlestri sínum, „To Criticize the Critic“ [1961],
komst hann svo að orði um gagnrýni sína á yngri árum: „I was implicitly defend-
ing the sort of poetry that I and my friends wrote.“ Eliot (1978:16). Löngu áður
hafði hann skrifað í greininni „The Music of Poetry“ [1942]: „I believe that the crit-
ical writings of poets […] owe a great deal of their interest to the fact that the poet,
at the back of his mind, if not as his ostensible purpose, is always trying to defend
the kind of poetry he is writing, or to formulate the kind he wants to write. […] He
is not so much a judge as an advocate. […] What he writes about poetry, in short,
must be assessed in relation to the poetry he writes.“ Eliot (1957:26). Annar frægur
gagnrýnandi skrifaði um miðja öldina: „The poet speaking as critic produces, not
criticism, but documents to be examined by critics. They may well be valuable
documents: it is only when they are accepted as directives for criticism that they are
in any danger of becoming misleading.“ Northrop Frye (1990:6).
85 Eysteinn Þorvaldsson (1980:262).