Són - 01.01.2005, Blaðsíða 163

UM BIRTING 163
Þessi nafnaþula er orðin alltof löng, og þó er hún mjög langt frá
því að vera tæmandi. Þessari grein var ekki ætlað að verða registur við
Birting, þótt slík ritsmíð gæti verið gagnleg (efnisskrá um fyrsta
áratuginn kom reyndar út 1965).
Birtingur var gluggi út í heiminn, en hann var líka rammíslenskt
tímarit sem birti og kynnti það sem nýjast og ferskast var í íslenskri list,
deildi á það sem Birtingsmönnum þótti lélegt eða úrelt og lét sig einnig
íslensk þjóðmál, stjórnmál og menningu varða. Hann var á vinstri
vængnum, í andófi við vestrænan kapítalisma og heimsveldi Ameríku,
en þó enginn aðdáandi Sovétríkjanna. Birtingur var ekki í neinum skot-
grafahernaði og birti og viðurkenndi margt úr list manna, íslenskra og
erlendra, sem ekki voru á vinstri kantinum. Birtingsmenn aðhylltust
andlegt og listrænt frelsi, en það var af skornum skammti austantjalds
sem kunnugt er. Hafi einhverjir lesendur Birtings haft glýju í augum
yfir lífinu í löndum kommúnismans mun Áttundi dagur vikunnar eftir
Marek Hlasko í þýðingu Þorgeirs Þorgeirssonar hafa ráðið bót á því. Í
einu heftinu hundskammar Einar Bragi Hannes Sigfússon fyrir dólga-
marxisma í grein um bókmenntir, sem birst hafði í Tímariti Máls og
menningar, en í sama hefti skrifar svo Hannes um Hendur og orð Sigfús-
ar Daðasonar, og er þar sannarlega enginn dólgamarxismi á ferð. Þetta
er dæmigert fyrir umræðuna í Birtingi: hún er hvöss og heiðarleg, og
laus við viðleitni til að draga úr ágreiningi ritstjóranna um einstök mál
þegar upp koma — samanber fræga deilu Thors við þá hina um
umbrotsaðferðir Dieters Rot — en þeir halda áfram að vinna saman,
sáttir um meginatriði og umfram allt brennandi í andanum að vekja
þjóð sína.
Hvert skipti sem Birtings var von beið maður spenntur eftir
„Syrpu“ Thors Vilhjálmssonar: hvar skyldi hann bera niður næst?
Thor fer þar sem vígahnöttur um svið íslenskrar menningar og
þjóðlífs, leiftrandi fyndinn og mælskur, hæðinn, óvæginn og stundum
ósanngjarn, en langoftast uppbyggilegur í ádeilunni. Hann er heift-
úðugur yfir þröngsýni, smáborgaraskap og öðrum heimóttarskap,
harðvítugur í pólitískri ádeilu, en líka hrifinn, jafnvel upphafinn yfir
því sem vel er gert og honum þykir til heilla horfa. Sumt af þessu er
orðið dálítið fjarlægt: hver skyldi nú hafa verið sá formaður útvarps-
ráðs sem eitt árið verður illilega fyrir barðinu á Thor? Það er nú
gleymt eins og fleiri nöfn.
Ég býst við að flesta þá bókmenntastrauma sem léku um Birting
hefði maður komist í tæri við, þótt hans hefði ekki notið við, aðeins
dálítið seinna. En á sviði sjónmennta, erlendra og íslenskra, fyllti