Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Qupperneq 102

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2012, Qupperneq 102
102 markhyggja sem rímaði illa við endalausar víðáttur himingeims hinnar nýju heimsmyndar. Að hafna því að vera geti haft eiginmarkmið krefst hins vegar yfirgripsmikillar og einarðrar afstöðu þar sem mikilvægt er að greina á milli ólíkra tilfella innbyggðrar tilgangshegðunar. Sú afstaða er til dæmis möguleg að viðurkenna að hegðun dýra megi skýra með vísun til tilgangs en hafna tilgangsskýringum í tilfelli plantna.32 Á sama hátt er mögulegt að viðurkenna eiginmarkmið í öllum lífverum, en hafna slíkum markmiðum í ólífrænu efni. Að lokum er vel hægt að sjá fyrir sér mögulegan tilgang í öllum efnislegum fyrirbærum, enda séu þau í grunninn eins upp byggð. Langt fram á tuttugustu öld má finna dæmi um öll þessi viðhorf. Í ljósi þessa alls er nokkuð borðleggjandi að þeir heimspekingar sem kenna sig við rökgreiningu myndu hafa nokkuð fyrir stafni kysu þeir að leggja sig eftir tilgangsorsökum. En svo virðist sem að í þeirra augum hafi þær unnið sér það til saka í sögulegu ljósi að hafa reitt sig á stuðning frum- spekilegra viðhorfa sem stangast á við grundvallarforsendur rökgreiningar- heimspekinnar. Augljósasta lausnin væri sú að einbeita sér eingöngu að hlutverkaskýringum í líffræði: Flest dýr hafa til dæmis til að bera vissa eiginleika sem gegna ákveðnu hlutverki í lífsbaráttu þeirra og við tímgun. Ef þessir eiginleikar eru ekki til staðar, t.d. vegna erfðagalla eða slyss, og hlutverkinu er þar af leiðandi ekki sinnt þá virðist viðkomandi skepna ekki vera réttnefndur fulltrúi tegundar sinnar. Líffræðileg verufræði tengist flóknu samspili einkenna og hegðunarmynstra og koma hlutverk þessara þátta saman í því yfirhlutverki að vera af ákveðinni tegund.33 Samkvæmt þeirri leið er heimspekilega áhugavert að athuga, án þess að virðast of frumspekilega þenkjandi, hversu mikið af orðfæri markhyggju er samræm- 32 Dýr hafa einhvers konar vitundarstarf sem fær okkur til að vera jákvæðari gagnvart tilgangsskýringum þegar þau eiga í hlut. Markhyggja gerir þó engar kröfur um vitsmuni og meðvitaðar ætlanir og ættu dýraríkið og jurtaríkið að standa jafnfætis í þessu tilliti. Aðrir þættir í náttúrunni eru vandmeðfarnari í þessu tilliti. Stöðuvötn, skógar og fjöll geta myndað heildir sem vinna eins og um einn ákveðinn líkama sé að ræða og gætu þar af leiðandi tekið við tilgangsskýringum. 33 Aristóteles tengir reyndar ekki tegundarhugtakið og markhyggju sérstaklega, fyrir honum voru tilgangur og hlutverk það sem gerði einstaka verund að verund. Í líf- fræði samtímans hefur þessi hugmynd horfið að stærstum hluta, sem verður svo helsta röksemdin fyrir því að við þurfum að skapa ný hugtök yfir marksækna og ó-forákvarðaða hegðun og breytingar í lífríkinu. Tegundarhugtakið er ekki ákvarð- að í dag út frá hlutverkum frekar en það var í heimspeki fyrri alda, en „hegðun“ lífveru, maðurinn er þá væntanlega undanskilinn, er hins vegar alltaf til marks um það hvort hún uppfylli tegundarskilyrði sín. HeNRy AlexANdeR HeNRySSoN
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172
Qupperneq 173
Qupperneq 174
Qupperneq 175
Qupperneq 176
Qupperneq 177
Qupperneq 178
Qupperneq 179
Qupperneq 180
Qupperneq 181
Qupperneq 182
Qupperneq 183
Qupperneq 184
Qupperneq 185
Qupperneq 186

x

Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar
https://timarit.is/publication/1098

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.