Skírnir - 01.09.1995, Page 11
SKÍRNIR
TILURÐ HÖFUNDARINS
281
þessari þróun. Að vísu má rekja ýmsa þætti höfundarhugtaksins
lengra aftur í menningarsöguna en flest bendir til að það hafi fyrst
orðið að ríkjandi afli í bókmenntunum á skeiði nútímans.
Sögusýn Michels Foucault
Á tíma endurreisnarinnar gerðu menn engan greinarmun á því að
rýna í náttúruleg fyrirbæri annars vegar og í galdra, ritningartexta
eða aðrar fornar bækur hins vegar.4 I öllum tilvikum þurfti að
grafast fyrir um tákn og túlka þau. Tungumálið á þessum tíma
var þó ekki gagnsætt, tengsl orða og hluta voru ekki ljós. Þetta
sést glöggt á hugmyndum endurreisnarmanna um táknið sem þeir
töldu vera samsett úr þremur þáttum; táknunum sjálfum, hlutun-
um sem táknaðir voru og líkindunum sem tengdu hina tvo þætt-
ina. Líkingin, sem leiddi þannig form og inntak saman, kom í veg
fyrir að tungumálið og þar með heimurinn leystust upp í allsherj-
ar óreiðu. Táknið og heimurinn mynduðu lífræna heild, tungu-
málið var veruleiki og veruleikinn tungumál. Þekkingarleitin fólst
í því að sjá samhengið á milli ólíkra tungumála; menn túlkuðu
tungumál með tungumáli. Á tíma endurreisnarinnar mynduðust
þannig endalausar raðir tákna, endalausar raðir bóka sem endur-
spegluðu hver aðra en upphafið var vitanlega guð, sköpun heims-
ins. Bókmenntir á tíma endurreisnarinnar voru því fyrst og síðast
túlkun eldri texta, frumleika könnuðust menn ekki við.
Um miðja sautjándu öld, segir Foucault, hrökk hugsun manna
upp af brautarteinum sínum og tók nýja stefnu. Menn hættu að
taka mið af líkingum og fóru að sundurgreina alla hluti, heimur-
inn var settur upp í töflur og flokkaður eftir ákveðnum reglum.
Táknið var ekki lengur þríein heild með kjölfestu í líkingunni,
heldur greindist það í tvo þætti, táknmynd og táknmið, sem
tengdust aðeins á tilviljunarkenndan hátt.5 Auk þess var tungu-
málinu ekki lengur tekið fyrirvaralaust sem sannleika. Hlutverk
þess var einkanlega að lýsa þeim sannleika sem vísindaleg grein-
4 Fjallað er um endurreisnina í öðrum kafla The Order ofThings (s. 17-45).
5 Táknmynd er efnislegt form eða hljómur orðs en táknmið er inntak eða
skírskotun þess.