Skírnir - 01.09.1995, Qupperneq 19

SKÍRNIR
TILURÐ HÖFUNDARINS
289
menntasögulegt gildi formálans er engu að síður ómetanlegt. í
honum sjáum við athygli Eggerts beinast inn á við, að sálarlífi eða
„geðslagi" einstaklingsins þar sem „viljinn [er] frjáls, en túngan
tóllfrí“. Við sjáum þó einnig að í huga Eggerts er skáldið öðru
framar hluti af samfélaginu; sjálfi þess er enn haldið í skefjum.
Hálfdan Einarsson skólameistari á Hólum hóf árið 1770 að
gefa út verk þekktra skálda frá fyrri tímum. Hann átti beinan þátt
í útgáfu sjö bóka sem prentaðar voru á Hólum í hans tíð en vin-
sælastar þeirra og kunnastar urðu vafalaust. svokölluð Hall-
grímskver og Þorlákskver. I útgáfum þessum hafði Hálfdan ná-
kvæmnina að leiðarljósi og rauf þá viðteknu venju útgefenda að
breyta texta skálda að eigin geðþótta. I formála sínum að Þor-
lákskveri segist hann hafa ráðist í að gefa út verk eldri skálda þar
sem erfitt sé að fá „oafbakada þeirra kvedlinga, sem fyrer laungu
burt dauder eru, þa þeirra eiginn handar Rit faast ecke“.22
Fyrsta Hallgrímskverið var prentað á Hólum árið 1755 en
Hálfdan var ekkert viðriðinn þá útgáfu. Hann ritaði hins vegar
ævisögu séra Hallgríms Péturssonar sem birtist í annarri útgáf-
unni árið 1759. Hann annaðist svo fjórðu og fimmtu útgáfuna en
í þeim leitaðist hann við að endurskoða fyrri útgáfur og kannaði
hvort öll kvæði sem þar birtust væru að sönnu ort af Hallgrími
sýni að Eggert hafi vitað að þessi kveðskapur sinn væri á mörkum hins leyfi-
lega - eða lýsi uppreisn gegn því valdi, eins og Matthías Viðar Sæmundsson
vill túlka þau (sjá Myndir á sandi. s. 125). Lostakveðskapur Eggerts komst
ekki á prent fyrr en á nítjándu öld frekar en önnur slík kvæði, þó að kveð-
skapur af því tagi hafði verið tíðkaður lengi á meðal þjóðarinnar eins og fram
kemur í tilvitnuðum orðum Guðbrands biskups. Óprentuð kvæðasöfn frá
þessum tíma bera skáldskaparsmekk alþýðunnar glöggt vitni, til dæmis
kvæðabók sem Jón Egilsson (1724-1807) í Vatnshorni skrifaði á Skarði á
Skarðsströnd árið 1748 (sjá Lbs 1070 8vo). í henni eru bæði sálmar og
veraldlegur kveðskapur, (ástavísur, kvennakvæði, tröllaslagur og fleira). Af
stöðugu aðhaldi klerkaveldisins og efnistökum alþýðlegra kvæðasafna mætti
því álykta að hugmyndir Eggerts í formálaklausunni endurspegli almennt við-
horf til skáldskapar í samtíma hans.
22 Hálfdan Einarsson, „Til lesarans“, Nockur Liood-mæli (Af psalmum, andleg-
um vijsum og kvœdum samanstandande) þess Andrijka Guds Manns Saal. sr.
Þorlaaks Þorarens Sonar (Þryckt at Hoolum i Hialltadal, Af Petre Joons Syne
1775, blaðsíðutöl vantar).