Skírnir - 01.09.1995, Page 26
296
ÞRÖSTUR HELGASON
SKÍRNIR
urrar og ígrundandi eigin ímyndunar, en litla snilld edur hugvit
þarf til ad fletta Biblíu-greinum upp í Bók, útskrifa og láta prenta
á ný“ (s. 65-66, leturbr. mín).
Líta mætti á Magnús Stephensen sem upphafsmann rómantík-
urinnar á Islandi. Hann ruddi ekki aðeins nýjum viðhorfum í
skáldskaparfræðum braut heldur mótaði einnig nýjan orðræðu-
hátt sem rómantíkerarnir tóku upp. Frá og með veldistíma Magn-
úsar varð til orðræðusamfélag menntamanna sem stóð utan við
klerkaveldið og tók raunar að sér það boðunar- eða kennarahlut-
verk sem klerkastéttin hafði gegnt áður. Þessi nýi orðræðuháttur
einkenndist einkanlega af fjölbreyttri menntun tiltekinna höf-
unda en einnig birtist í honum ný afstaða til hlutanna. Þeir voru
ekki einungis skoðaðir í ljósi kristinnar kenningar heldur settir í
veraldlegt og sögulegt samhengi og bornir upp að gagnrýnu ljósi
skynseminnar. Eitt algengasta form þessa orðræðuháttar var rit-
gerðin, eða tímaritsgreinin, en hún var helsta vopn Magnúsar og
annarra upplýsingarmanna í boðun hinnar nýju stefnu. Fjölnis-
menn voru arftakar Magnúsar í þessum efnum.
„ ímyndunarkrafturinn erfrjáls “
Rómantískar bókmenntir á Islandi einkennast mjög af því að
skáld eru að uppgötva sig sem einstakling og móta eigin sjálfs-
mynd. Má sjá mörg dæmi þessa í íslenskum skáldskap frá nítj-
ándu öld, þar á meðal sitthvað úr kveðskap Jónasar Hallgríms-
sonar. I „Hulduljóðum" sjáum við Huldu, táknmynd hins yfir-
skilvitlega og dulræna, særa fram skáldið, snillinginn í Jónasi. Þar
birtist auk þess nýstárlegt samband milli skálds/sjálfs og heims í
íslenskum kveðskap. Skáldið horfir ekki aðeins út á við, á heim-
inn, heldur fyrst og fremst inn á við, á sig sjálft. Þannig glímir
Jónas við sjálfsvitund sína eða sjálfsmynd í „Hulduljóðum".34
Jónas hefur „Hulduljóð" á orðunum „Skáld er eg ei“ og fer
þar að dæmi lærðra sagnaritara miðalda sem tíðum afsökuðu
kunnáttuleysi sitt í skáldskap. Slíkar játningar voru iðulega merki
34 Dagný Kristjánsdóttir bendir á þetta í grein sinni „Skáldið og konan. Um
Hulduljóð Jónasar Hallgrímssonar", Skírnir 166 (vor 1992, s. 111-29).