Skírnir - 01.09.1995, Page 70

340
SIGURÐUR GYLFI MAGNÚSSON
SKÍRNIR
ingu. Þetta sérhæfða mynstur í bændasamfélaginu var marg-
breytilegt en stundum fólst það í því að hráefni var safnað saman
á einn stað og úr því unnið af fjölskyldu sem hafði tíma og vinnu-
afl aflögu hluta ársins. Fólk fékk því tækifæri til sérhæfingar við
einstök störf. Þróunin leiddi síðar til þess að þeir sem áttu hráefn-
ið tóku í ríkara mæli að leita eftir stöðugra vinnuafli sem gat ein-
beitt sér algjörlega að þessari framleiðslu. Annað skref „iðnbylt-
ingarinnar“ var þá stigið þegar framleiðslan var flutt í þéttbýlið
þar sem vinnuaflið var síður bundið.75 Sú þekking og reynsla sem
fengist hafði í dreifbýlinu flýtti því ekki aðeins fyrir fullri iðn-
væðingu framleiðsluaflanna heldur varð hún ein af forsendum
hennar.
Þýðing þess hugtaks, sem nefnt hefur verið „proto-industry“
á erlendum málum og mætti kalla „frumiðnað“, vísar til þess að
bændasamfélagið hafi verið mun flóknara í félagslegu og
efnahagslegu tilliti en fræðimenn höfðu áður talið. Magnús S.
Magnússon er einn fárra íslenskra sagnfræðinga sem hefur gert
þetta hugtak að umtalsefni í rannsóknum sínum og beinir þá að-
allega sjónum að skiptingu vinnuaflsins milli aðalatvinnugrein-
anna tveggja, landbúnaðar og fiskveiða. Magnús telur að hugtakið
eigi helst við þegar frumstig bátaútgerðar í landinu er rannsakað.
Hann kveður hins vegar upp þann dóm að frumiðnaður hafi ekki
verið til í bændasamfélaginu: „Frumiðnvæðing sem framleiðslu-
stig í dreifbýli var ekki til á Islandi ef frá er talið sérstakt samband
bændasamfélagsins við árstíðabundna útgerð.“76 í annarri þýð-
ingarmikilli rannsókn kemst Gísli Ágúst Gunnlaugsson sagn-
fræðingur að þeirri niðurstöðu að engin dæmi um frumiðnað hafi
75 Hér verður getið tveggja rita sem eru ágæt dæmi um þær rannsóknir sem hafa
verið gerðar á þessum þjóðfélögum. Franklin Mendels, „Proto-Industrial-
ization: the First Phase of the Industrialization Process.“ Journal of Economic
History 32 (1972), bls. 241-61; Maths Isacson og Lars Magnusson, Proto-
Industrialisation in Scandinavia. Craft Skills in tke Industrial Revolution
(New York, St. Martin’s Press, 1987). Sjá einnig ritdóm Sigurðar Gylfa Magn-
ússonar um síðarnefndu bókina í Journal of Social History 22 (vetur 1988), bls.
396-98.
76 Magnús S. Magnússon, Iceland in Transition. Labour and socio-economic
change before 1940 (Lund, Ekonomisk-Historiska Föreningen, 1985), bls. 75.