Skírnir - 01.09.1995, Page 71

SKÍRNIR
JEG ER 479 DÖGUM ÝNGRI EN NILLI
341
fundist á íslandi á nítjándu öld.77 Líkt og Magnús heldur Gísli því
fram að þéttbýlisstaðir við ströndina hafi gengið í gegnum breyt-
ingaskeið á tveimur síðustu áratugum nítjándu aldar og í upphafi
þeirrar tuttugustu í tengslum við sjávarútveginn en sú þróun hafi
aðeins haft óbein áhrif í bændasamfélaginu.
Flestir sagnfræðingar eru þeirrar skoðunar að breytingar á
bændasamfélaginu hafi komið „að utan“, en þar er átt við breytt
markaðsskilyrði og ýmsar ákvarðanir stjórnvalda, meðal annars
um sölu ríkis- og kirkjujarða. Hér er því hins vegar haldið fram
að eitt afbrigði af frumiðnaði hafi blómstrað í nítjándu aldar
bændasamfélaginu á Islandi sem væntanlega hafi lagt grundvöll
að þeim breytingum sem í hönd fóru á tuttugustu öld. Halldór
Jónsson náði að skapa sér atvinnutækifæri í samfélaginu við
Steingrímsfjörð og hann var ekki einsdæmi. Bræður hans, Níels
og Isleifur, voru sjómenn góðir og að auki bæði skrifarar og
vegghleðslumenn. Níels tók ennfremur að sér að binda inn bækur
fyrir fólk og hafði af því nokkuð reglulega atvinnu. Faðir þeirra
var einnig oft ráðinn til starfa við slátrun á bæjunum í hreppnum,
en hún var eitt viðamesta verkefni haustsins á hverju heimili.
Hann var jafnvel fenginn til að sitja yfir sjúklingum og aðstoða
við fæðingar þegar ekki náðist í yfirsetukonuna. Sömu sögu má
segja um Samúel, tengdaföður Halldórs. Hann tók að sér ýmis
verk sem honum fóru vel úr hendi. Góðir fjalla- og ferðamenn
voru mikils metnir auk smiða og annarra verklaginna manna.
Einhverjir stunduðu kennslu í hjáverkum og eins og áður hefur
verið nefnt tóku fjölskyldur að sér vinnslu ullar fyrir önnur
heimili ef aðstæður leyfðu.
Tengslin milli frumiðnaðarstigs bændasamfélagsins og þess
næsta, sem fólst í meiri tæknivæðingu í sveitum og þó aðallega
við sjávarsíðuna, eru ekki augljós. Dagbók Halldórs sýnir hvern-
ig líf hans breyttist eftir að hann varð fulltíða maður og sjálfstæð-
ur bóndi og gefur vísbendingu um hvernig sérhæfing og sam-
77 Gísli Ágúst Gunnlaugsson, Family and Household in Iceland 1801-1930.
Studies in the relationship between demographic and socio-economic develop-
ment, social legislation and family and household structures (Uppsala,
Almqvist & Wiksell, 1988), bls. 156-57.