Skírnir - 01.09.1995, Page 76

346
SIGURÐUR GYLFIMAGNÚSSON
SKÍRNIR
aldar. Með því að setja einstaklinginn í öndvegi hefur fengist ann-
að sjónarhorn á aðstæður fólks til þroska og viðurværis en þekkt
er úr hefðbundnum heimildum.
I dagbókunum birtist ævi Halldórs á afdráttarlausan hátt og
milliliðalaust. Mörg smáatriði lífs hans standa opin til athugunar
og íhugunar sem er óvenjulegt þegar tekið er tillit til þess að al-
þýðufólk á nítjándu öld skildi sjaldan eftir sig heimildir í líkingu
við þessa. Dagbók Halldórs hefur fyrst og fremst kynnt þann
hugarheim sem Hannes Pétursson skáld nefnir „hina menntuðu
sveitamennsku“.85 Þar rís hæst þessi staðfasta löngun til að rann-
saka eðli og gerð nánasta umhverfis og víkka sjóndeildarhringinn,
hvað sem það kostar.
Að auki hefur dagbókin varpað ljósi á hið fjölbreytta athafna-
líf bændasamfélagsins sem hefur gjarnan verið kennt við stöðnun
og einfaldleika. Sú dulbúna verkaskipting sem kemur fram í lífi
Halldórs og samferðamanna hans kallar á endurmat á hefð-
bundnum söguskilningi. Frásagnir af lausamennskuárum Hall-
dórs sýna að lausamenn gátu ekki aðeins séð sjálfum sér farborða
heldur búið í haginn fyrir framtíð sína. Þá kemur í ljós hversu
mikilvægur hlekkur í heildarskipulagi samfélagsins frjálst vinnu-
afl var þegar á þessum tíma. Hluti þessa hóps sem taldist til lausa-
manna gat sérhæft sig í ákveðnum verkum. Sérþekking þeirra
kom öllu samfélaginu til góða og var í raun nauðsynlegt afl í þeim
breytingum sem í hönd fóru.
Af eðlilegum ástæðum er erfitt að gera jafn viðamikilli heimild
og dagbók Halldórs þau skil sem æskilegt væri. Ljóst er að dag-
bókin býður upp á frekari rannsóknir á fjölmörgum sviðum. Allt
líf Halldórs einkenndist af þrotlausu sjálfsnámi auk þess sem
hann leitaði leiðsagnar manna eins og prestsins á Felli. Þá hélt
hann mjög nákvæmar skýrslur um bókaeign sína og lestrarfélags-
ins í sveitinni. Oll þessi vitneskja greiðir leið að því menningar-
85 Hannes Pétursson, Misskipt er mdnna láni. Heimildaþxttir I (Reykjavík, Ið-
unn, 1982), bls. 181. Hannes fjallar þar um Skagfirðinginn Pétur Björnsson frá
Teigakoti og hans fólk. Þrátt fyrir ákveðna einangrun heimilisins var hugurinn
ekki heftur: „Pétur forpokaðist samt aldrei, því hann var svo hólpinn að alast
upp við hina ,menntuðu sveitamennsku1, góðan bókakost og greind og fróð-
leik, lestrarhneigð og íhugun Gamla-Péturs.“