Skírnir - 01.09.1995, Page 79

SKÍRNIR
AÐ EIGA EKKERT SKILIÐ
349
um. Mjög erfitt getur verið að meta slíka hluti, til dæmis þegar
um er að ræða samvinnu margra einstaklinga við framleiðslu á til-
tekinni vöru eða þjónustu. Ymsir augljósir meinbugir eru einnig á
því að láta hinn frjálsa markað vera mælikvarða á þann skerf sem
menn leggja til samfélagsins. Til að mynda væru verðleikar manna
þá breytilegir eftir því hvort eftirspurn væri eftir þeim eða ekki.2
Fylgismenn verðleikakenninga eiga ýmis svör við gagnrýni af
þessu tagi. I fyrsta lagi glíma verðleikakenningar ekki einar við
slíkan „framkvæmdavanda“. Sameiginlegt einkenni flestra ef ekki
allra réttlætiskenninga er að auðveldara reynist að beita þeim í
orði en á borði. I öðru lagi, og þetta er sýnu mikilvægara, má
benda á að hugmyndir manna um verðleika hafa á öllum tímum
og í öllum samfélögum haft áhrif á skiptingu tiltekinna gæða.
Þessar hugmyndir hafa að sönnu verið breytilegar eftir ólíkum
menningarheimum og tímabilum en alls staðar virðast menn hafa
fundið sér ákveðnar leiðir til að umbuna náunganum með vissum
gæðum. Svo almenn og djúptæk er þessi tilhneiging til að bregð-
ast við verðleikum annarra að erfitt er að hugsa sér samfélag
manna þar sem hennar gætti að litlu eða engu leyti. Án efa á þessi
árátta sér upptök í eðli mannsins sem lífveru. Eins og hjá öðrum
lifandi verum eru grundvallarhagsmunir mannsins fólgnir í að lifa
og dafna. Svo lengi sem umhverfið hefur áhrif á þessa grundvall-
arhagsmuni til góðs eða ills þá munu menn leggja mat á og bregð-
ast við umhverfi sínu á mismunandi hátt.
Verðleikar eru því „staðreynd“, hvort sem mönnum líkar bet-
ur eða verr. Við leggjum stöðugt mat á eiginleika og athafnir
sjálfra okkar og annarra og þessi tilhneiging birtist á nær öllum
sviðum mannlífsins; við hrósum barninu okkar fyrir framfarir í
skóla; við álösum stjórnmálamanninum fyrir ráðleysi og skort á
stefnufestu; við lofum tónskáldið fyrir nýtt og frumlegt tónverk;
við hættum að skipta við gamla rafvirkjann og leitum til annars af
því við teljum að hann sé færari rafvirki og veiti okkur betri þjón-
ustu og þar fram eftir götunum.
2 Sjá John Rawls, A Theory of Justice (Cambridge: The Belknap Press of Har-
vard University Press, 1971), s. 311. Eftirleiðis verður vísað I þetta rit einungis
með blaðsíðutali.