Skírnir - 01.09.1995, Side 83

SKÍRNIR
AÐ EIGA EKKERT SKILIÐ
353
tækifærum, tekjum og auði, og forsendum sjálfsvirðingar - skal
vera skipt jafnt nema ójöfn skipting einhverra eða allra þessara
gæða sé öllum til hagsbóta" (62).
Eins og sjá má af þessari örstuttu lýsingu á kenningu Rawls
eru þungavigtarorðin sanngirni og óhlutdrœgni enda nefnir hann
réttlætiskenningu sína réttlxti sem sanngirni. Til að átta okkur
betur á því hversu róttækan skilning Rawls leggur í þessi orð
skulum við líta stuttlega á gagnrýni hans á hugmyndina um
sanngjarnan jöfnuð tækifœra. Þessi hugmynd felur í sér að þeir
sem hafa svipaða hæfileika og sama vilja til að nýta þá ættu að
hafa sömu von um afkomu og þroska óháð stétt eða öðru félags-
legu veganesti (73). I þjóðfélagi sanngjarns jöfnuðar tækifæra
hefði enginn óeðlilegt forskot á aðra í sókn eftir lífsgæðum vegna
félagslegra aðstæðna heldur réðist velgengni fólks að mestu leyti
af hæfileikum þess og því hvernig það kysi að nýta hæfileikana.
Velgengni eða ógæfa fólks yrði því aðeins að litlu leyti rakin til
ytri aðstœðna, en að miklu leyti til vilja og verðleika einstakling-
anna sjálfra.
Rawls telur að í þessari hugmynd felist viss ósamkvæmni eða
„óstöðugleiki“, eins og hann orðar það. Hann segir:
Það virðist vera eitt af óhagganlegum viðmiðum í yfirveguðum dómum
okkar að enginn verðskuldar þær gáfur sem hann hlýtur í vöggugjöf,
ekkert fremur en maður verðskuldar þá stöðu í samfélaginu sem hann er
fæddur til. Við getum ekki heldur sagt að maður eigi þann dug skilinn
sem gerir honum kleift að leggja rækt við hæfileika sína, því að dugur
manns veltur að mestu á slembiláni um fjölskyldu hans og félagsskap
sem hann getur ekki þakkað sjálfum sér. Hér er hvergi fótfesta fyrir hug-
myndina um verðleika. Af því leiðir að enginn venjulegur hæfileikamað-
ur getur sagt að hann eigi vegna verðleika sinna rétt á því að menn sam-
einist um einhverja þá skipan á dreifingu gæða og byrða sem veitir hon-
um hlunnindi umfram það sem getur talist vera öðrum til hagsbóta. (104)
Hugmynd Rawls er sú að sé það óréttlátt að möguleikar mínir til
að öðlast þroska og hamingju í lífinu ráðist af því að ég er barn
fátækra verkamanna þá sé ekkert síður óréttlátt að þessir mögu-
leikar ráðist um of af því hvort náttúran hafi skammtað mér vissa
hæfileika sem aðrir meta mikils. Frá siðferðilegu sjónarmiði