Skírnir - 01.09.1995, Qupperneq 89

SKÍRNIR
AÐ EIGA EKKERT SKILIÐ
359
viljinn til að leggja sig fram og gera góða hluti er að miklu leyti
hæfileiki sem maður fær í vöggugjöf og frá umhverfi sínu. Sama
gildir um alla verðleika. Þeir eru að meira eða minna leyti byggðir
á meðfæddum hæfileikum eða sálargáfum eða þá aðhlynningu og
leiðbeiningu á mótunarárum. Engu að síður geta þessir hæfileikar
verið grundvöllur að verðleikum fólks. Frjáls athöfn er ávallt háð
meðfæddum hæfileikum einstaklingsins. Það grefur þó ekki
undan verðleikum hans. Þegar barni er bjargað frá drukknun
dregur það ekkert úr þakklæti okkar til björgunarmannsins að
meðfæddir kraftar hans og snerpa voru forsenda þess að honum
mætti takast björgunin.
Við mat okkar á verðleikum viljum við því taka mið af hvoru-
tveggju, þeim eiginleikum fólks sem við teljum æskilega eða eftir-
sóknarverða, og því hvernig hver og einn beitir vilja sínum og viti
til að nýta þessa eiginleika sjálfum sér og öðrum til hagsbóta. Að
afskrifa verðleika vegna þess að á endanum megi ekki rekja þá til
vilja fólks er því algjörlega á skjön við heilbrigða skynsemi. Kant
hafði ekki einungis rangt fyrir sér um það að vilji mannsins hljóti
að vera algerlega frjáls heldur einnig að það eitt hafi siðferðilegt
gildi sem rekja má til vilja mannsins eingöngu. Rawls tekur undir
fyrri gagnrýnina á Kant en ekki hina síðari. Þó er erfitt að sjá
hvernig hægt er að hafna hugmyndinni um hinn frjálsa vilja en
halda traustataki í það viðhorf til siðferðisins sem er henni svo
nátengt. Rawls gerir sér ekki grein fyrir því að hugmynd hans um
náttúrulegan vilja og eðli mannsins grefur undan þeirri siðferði-
legu sýn sem liggur kenningu hans til grundvallar. Ef við föllumst
á náttúrulega og jarðbundna sýn á eðli mannsins þá hljótum við
jafnframt að fallast á jarðbundnari og náttúrulegri sýn á eðli sið-
ferðisins. Að öðrum kosti verða kröfur siðferðisins mönnum of-
viða, ekki vegna þess að þeir séu svo breyskir eða syndugir að
þeir lendi stöðugt út af vegi dygðarinnar heldur vegna þess að
sjálfar siðferðiskröfurnar stika veginn út í fen sem mönnum er
ekki ætlandi yfir.
Þegar allt kemur til alls er siðferðilegt leiðarljós Rawls í
Kenningu um réttlœti sú skoðun að allir þegnar samfélagsins séu
jafnir. Raunar segir þetta lítið um sérstöðu kenningar hans því
nær allir stjórnmálaheimspekingar samtímans leggja áherslu á að