Skírnir - 01.09.1995, Page 104

374
SIGURÐUR LÍNDAL
SKÍRNIR
inu haldi því fram að allt sé bannað sem ekki sé sérstaklega leyft.6
Eðli stjórnmálastarfs er að öðlast hlutdeild í völdum.7 Má því
ætla að sá sem hefur náð völdum vilji halda í skefjum réttindum
sem landslýðnum eru berlega áskilin og sækja á þar sem réttinda-
greinar eru ekki til varnar. I samræmi við þetta hljóta stjórnlynd-
ir þjóðskörungar að líta svo á að með réttindagreinunum séu
landslýðnum skömmtuð ákveðin, afmörkuð réttindi, en ríkisvald
sé að öðru leyti litlum takmörkunum háð. Þessi hætta er raun-
veruleg þegar þeir sem treysta á ríkisforsjá ná völdum og áhrif-
um. En jafnvel þótt menn játi aðra lífsskoðun er sú freisting
aldrei fjarri að beita valdi að yztu mörkum í því skyni að ná
ákveðnum tímabundnum markmiðum, t.d. við lausn efnahags-
vanda. I báðum tilfellum er hætta á að réttindi sem þegnum ríkis-
ins eru áskilin verði túlkuð sem þrengst, stundum með skírskot-
un til raunverulegrar þjóðarnauðsynjar og þá um leið almanna-
heilla, en í annan tíma með slíkt að yfirskini. Þetta er alþekkt
reynsla í þjóðfélagi nútímans og ef til vill ein helzta undirrót al-
mennrar andúðar á „ríkinu“.
Við þessum ágangi valdsins sem alltaf er yfirvofandi hefur
verið brugðizt með því að fjölga réttindagreinum þótt vonlaust sé
að telja upp allt sem til réttinda manna heyrir. Þá verður það til
ráða að rýmka orðalag ákvæðanna, en að sama skapi er haldleysi
þeirra aukið. Óvíða eru réttindi manna tryggð með háleitari orð-
um en í alræðisríkjum. Svarið við því hvort slíkar greinar séu lík-
legar til að verja mannréttindi er þá þetta: Því fleiri og víðtækari
6 Gagnrýni á réttindaskrár er ekki ný af nálinni. Bandaríski stjórnmálamaður-
inn og alríkissinninn Alexander Hamilton (1757?-1804) varaði við setningu
slíkra réttindaskráa, meðal annars á þeirri forsendu að réttindi manna yrðu
aldrei tæmandi talin og hætta á að þau sem ekki væru sérstaklega tilgreind
væru ekki varin. Sjá The Federalist nr. 84. Alexander Hamilton, James Madi-
son og John Jay: The Federalist. Ritstjóri Benjamin Fletcher Wright. The
Belknap Press of Harvard University Press. Cambridge, Massachusetts 1961.
F. A. Hayek: The Constitution of Liberty. Routledge & Kegan Paul. London
and Henley 1976, bls. 185-86.
7 Sjá Max Weber: Mennt og máttur. íslenzk þýðing eftir Helga Skúla Kjartans-
son. Hið íslenzka bókmenntafélag. Reykjavík 1973, bls. 121.