Skírnir - 01.09.1995, Qupperneq 158

428
ÁRNI BERGMANN
SKÍRNIR
Það er reyndar sjálf Katrín önnur eða Katrín mikla sem ríður
á vaðið. Hún fékkst við ritstörf og árið 1786 skrifaði hún
Istorítsjeskoje prédstavléníje íz zhízní Rjúríka (Sögusýningu úr
lífi Rúríks). Hún kallar þetta stutta leikrit „stælingu á Shake-
speare" af helst til lítilli hógværð. „Sögusýningin“ lýsir upphafi
Rússlandssögu sem erfðamálum innan fjölskyldu. Gostomysl
öldungur í Hólmgarði er að bana kominn og telur farsælast að
senda eftir Rúrík og bræðrum hans til að ríkja yfir slavneskum
ættum austur þar - enda reynast þeir vera synir dóttur hans og
Ljúdbrats Finnakóngs. Einu vandkvæðin eru þau að annar dótt-
ursonur Gostomysls, Vadím, er óánægður með að Væringjar séu
kallaðir til ríkis enda muni þeir sitja yfir hlut heimamanna með
ofríki sínu. Allt fer þó vel að lokum. Rúrík sýnir uppreisnar-
manninum Vadím ótrúlegt umburðarlyndi og göfugmennsku og
þeir sættast.
I þessari ljúfu skrautsýningu tekur Katrín fagnandi undir sög-
una af því að slavar hafi kallað á norræna höfðingja til að ríkja
yfir sér. Hún hefur væntanlega séð í sögunni hliðstæðu við sjálfa
sig, þýska prinsessu á stóli Péturs keisara, enda gerir hún Rúrík í
leikriti sínu að upplýstum og göfugum einvaldi - að þeim ein-
valdi sem hún vildi sjálf helst talin vera. I annan stað kemur fram
hjá Katrínu og ýmsum sem á eftir henni skrifa, að þegar slavar
kalla á Rúrík til ríkis, sýni það að í Rússlandi sé önnur hefð fyrir
sambandi þegna og keisara en á Vesturlöndum. Rússar kalla sjálf-
ir á sinn höfðingja, með þeim tekst einskonar kærleikssamband
eins og í góðri fjölskyldu, ólíkt því sem gerist á Vesturlöndum
þar sem búast má við því að harðstjórar kúgi þegna sína eða
valdaræningi brjótist til ríkis. Norrænu tengslin eru þannig notuð
til að láta að því liggja að við séum betri en þeir. I þriðja lagi gera
Katrín sem og fremsta hirðskáld hennar, Derzhavín, Rúrík að af-
komanda sjálfs Óðins.9 Þar með er það orðinn opinber sannleik-
ur í Rússlandi að norræn höfuðgoð séu forfeður Rússakeisara (en
þeir röktu ættir sínar til Rúríks sem fyrr segir).
9 „Af ætt Óðins sem norðrið dýrkar“. Sotsjíneníja Jekateríny II I-II. Sankt-
Peterbúrg 1901, bls. 231.