Skírnir - 01.09.1995, Page 187
SKÍRNIR
NIÐJAR ÓÐINS, HETJUR OG SKÁLD
457
Kvæðið er ort árið 1916, það liggur beinast við að ætla að spá-
dómur þessi lýsi illum grun Brjúsovs um að sá heimur sem hann
þekki sé í dauðateygjum og að ekki taki neitt betra við. Þeir sem
trúa á skarpskyggni og ofurnæmleik skálda geta sagt sem svo, að
Brjúsov hafi hér séð fyrir öld hinna miklu harðstjóra sem hófst í
Rússlandi og Evrópu upp úr heimsstyrjöldinni fyrri.
Enn lengra í umsköpun arfsins norræna gengur Nikolaj
Gúmíljov (1886-1921), höfuðskáld akmeismans, stefnu hins ný-
klassíska, hreina og beina skáldskaparmáls. Sjálfur var hann
ferðagarpur sem aldrei fékk nóg af mannraunum og fágætum
furðum eins og sjá má af fjölmörgum Afríkukvæðum hans. Hann
kom og víða við í sögunni á sínum skáldskaparreisum - m.a. á
víkingatímum: þangað sótti hann sér efni til að túlka magnað ná-
býli lostans og dauðans. Brjúsov komst svo að orði um ljóð
Gúmíljovs: „hann skapar sér lönd sjálfur og byggir þau verum
sem hann hefur sjálfur búið til“ og lætur þær allar lúta geðþótta
skáldsins.48 Þetta eru orð að sönnu. Sjálfur varði Gúmíljov í rit-
gerðum rétt skálda til að gera hvað sem þeim sýndist við
goðsagnir og hvern efnivið annan án þess að blygðast sín fyrir
misræmi og tímaskekkjur. Við þau orð stóð hann einnig í verkum
sínum, ekki síst í ljóðaleiknum Gondla sem kom á prent snemma
á byltingarárinu 1917.
Gondla gerist á Islandi á níundu öld. Leikritið sýnir að
Gúmíljov hefur lesið Eddukvæði og nokkrar Islendingasögur.
Einkunnarorð leiksins eru úr formála Syromjatnikovs að Eiríks
sögu rauða, en þar segir að það hafi skipt sköpum um sögu Is-
lands að þar mættust heimar tveir, „norrænir víkingar og írskir
munkar, hinir fyrrnefndu vopnaðir sverði og exi, hinir síðar-
nefndu bagli og helgri bók“. Þetta þema: sverðið (hið illa) og
krossinn (hið góða) gerir Gúmíljov að aðalviðfangi sínu og sveig-
ir undir það allt annað sem hann kýs að nýta sér úr norðurtísk-
unni. Island verksins er svo sannarlega hvergi til nema í hugar-
heimi skáldsins sjálfs.
I Gondlu er öll víkingarómantík horfin. Þar segir frá heiðn-
um, blóðþyrstum og grimmum Islendingum, sem líkjast fremur
48 N. Gúmíljov: Sobraníje sotsjíneníj I. Washington 1962, bls. XV.