Skírnir - 01.09.1995, Qupperneq 193

SKÍRNIR
UM PLÓTÍNOS OG VERK HANS
463
birtingar á bók og ekki þola að hlusta á svör og spurningar Porfýríosar.
Plótínos svaraði: „Ef okkur tekst ekki að greiða úr ráðgátunum sem
vakna við spurningar Porfýríosar, höfum við ekki nokkurn skapaðan
hlut til að setja í bókina."1
Og Porfýríos segir ennfremur:
Þegar Plótínos var búinn að skrifa eitthvað, gat hann ekki hugsað sér að
fara tvisvar yfir það. Að lesa það og yfirfara einu sinni var honum jafnvel
ofviða, því sjónin gagnaðist honum ekki til lestrar. [...] Hann gaf sig
óskiptan að hugsuninni, og okkur öllum til undrunar, hélst hann þannig
til síðasta dags. Hann gekk frá viðfangsefni sínu frá upphafi til enda í
huganum og þegar hann skrifaði það síðan niður, skrifaði hann án afláts
það sem hann hafði skipað niður innra með sér eins og hann vaeri að rita
upp úr bók.2
Síðustu aldir fornaldar var allur þorri heimspekinga hallur
undir hugmyndir Platons: hann var talinn hafa höndlað hin
dýpstu og mestu sannindi og var höfuðverkefni heimspekinnar
að útleggja hann rétt. Þessi platonismi síðfornaldar, sem raunar
sótti margt til fleiri fornra heimspekinga en Platons og var í sum-
um greinum sjálfur frumleg stefna, er jafnan nefndur nýplaton-
ismi og Plótínos talinn upphafsmaður hennar. Víst má deila um
hvort Plótínos hafi markað nokkurt upphaf nýrrar stefnu, en
ekki er um það deilt að hann var frumlegastur og mestur hugsuð-
ur þessara fylgismanna Platons og, ef til vill ásamt Próklosi, sá
áhrifamesti.
Nýplatonisminn var hin viðtekna heimspeki í Rómaveldi þeg-
ar kristni var að breiðast út og margir fylgismanna hans heiðingj-
ar sem tóku trú sína og heiðna arfleið mjög alvarlega. Framan af
veittu þeir því kristindómnum viðnám, en heiðnin varð sem
kunnugt er um síðir að játa sig sigraða. Eftir á að hyggja ættu
þessir heiðnu heimspekingar þó að geta unað sæmilega við sinn
hlut: þótt trú þeirra og margt annað sem þeim var kært hafi verið
upprætt, gegnsýrði heimspeki þeirra hugmyndaheim andstæðing-
anna, hinna kristnu kirkjufeðra. Flestir helstu kenningasmiðir
1 Ævi Plótínosar 13.
2 Sama rit 8.